Bescherming van mensen tegen rampen is voor regering en EU een kostenpost

Een reeks catastrofale overstromingen, dodelijke treinongelukken en andere rampen die de afgelopen jaren plaatsvonden in Nederland en andere EU-landen, tonen structurele tekortkomingen in de bescherming van mensen tegen natuurrampen en technologische rampen. Dit was het onderwerp van een recente bijeenkomst van Europese communistische partijen, die zijn verenigd in de Europese Communistische Actie (ECA). We plaatsen hieronder de bijdrage van de NCPN en de openingsbijdrage van de Communistische Partij van de Werkers van Spanje (PCTE), die de bijeenkomst organiseerde.

Commissie Milieu van het Partijbestuur van de NCPN

Enkele maanden geleden riep de Nederlandse regering de bevolking op om een noodpakket aan te schaffen. Volgens de verklaring van het Ministerie van Justitie en Veiligheid is dit nodig vanwege de toegenomen dreiging van oorlog, maar ook vanwege het risico op grootschalige overstromingen, pandemieën of uitval van vitale infrastructuur.

Inderdaad neemt het risico op zowel natuurlijke als technologische rampen toe met de recente binnenlandse en internationale ontwikkelingen. De bescherming van de bevolking tegen dit soort rampen is dan ook een actueel en urgent thema, zeker nu recente incidenten wijzen op structurele tekortkomingen. Er is voldoende reden om ons zorgen te maken.

Door klimaatverandering komen droogtes steeds vaker voor in Nederland. De afgelopen jaren hebben we regelmatig te maken gehad met waterschaarste in de zomermaanden, met ernstige gevolgen voor de landbouw en de binnenvaart. Natuurbranden komen vaker en heviger voor, zoals de verwoestende brand bij Ede enkele dagen geleden, veroorzaakt door een legeroefening. Extreme temperaturen eisen jaarlijks honderden doden, vooral onder ouderen en mensen met een zwakke gezondheid.

Tegelijkertijd krijgen we ook te maken met extremere regenval en stormen, soms zelfs met gevaarlijke windhozen of valwinden. De toenemende intensiteit van neerslag vormt een grote uitdaging, zeker omdat de uitgedroogde grond het water slecht opneemt. De verwoestende overstromingen van juli 2021, waarbij honderden mensen in Duitsland en België omkwamen, richtten ook in Nederland grote schade aan huizen en infrastructuur aan.

Nederland is een tikkende tijdbom als het om overstromingen gaat. Ons land ligt op het kruispunt van meerdere rivieren en de zee. Bij storm en hoogwater loopt 60 procent van het landoppervlak – en daarmee het dichtstbevolkte deel – gevaar om te overstromen. 26 procent van Nederland ligt onder zeeniveau, waarbij alleen dijken en pompen de huizen van mensen beschermen tegen de zee.

In het noorden van het land heeft gaswinning aardbevingen veroorzaakt, met instabiliteit van gebouwen – vooral woningen – tot gevolg. Die dreigen onbewoonbaar te worden of zelfs in te storten. De bevolking van Groningen voert al jaren strijd tegen de Nederlandse staat en de NAM, die samen profiteren van de gaswinning. Hoewel de grootste boorlocatie inmiddels is stilgelegd, wordt er op veel andere plekken nog steeds olie en gas gewonnen onder bewoond gebied. In andere gebieden ontstaan ook grootschalige instabiliteitsproblemen door bodemdaling, als gevolg van verlaging van het grondwaterpeil.

In de zorg zijn we inmiddels nóg slechter voorbereid op epidemieën. Er zijn niet genoeg bedden, niet genoeg zorgpersoneel, en dat is het gevolg van bezuinigingen, commercialisering en onhoudbare werkomstandigheden. De extreemrechtse regering heeft zelfs aangekondigd het budget van 300 miljoen euro voor ‘pandemische paraatheid’ dat na de coronapandemie was ingesteld, te schrappen.

Naast het toenemend aantal natuurrampen zijn er ook infrastructuurrampen. Het uitgebreide spoorwegnet in Nederland kent veel onbeveiligde of anderszins onveilige spoorwegovergangen. Alleen al in 2024 leidde dit tot 34 ongelukken met 12 doden. In 2023 ontspoorden een goederentrein en een passagierstrein na een botsing met een kraan, waarbij de kraanmachinist omkwam en dertig mensen gewond raakten. Vier particuliere bedrijven waren bij dit ongeluk betrokken – geen van hen werd aansprakelijk gesteld.

Er bestaan dan ook ernstige zorgen over de veiligheid van vervoersmiddelen en andere infrastructuur, waaronder zelfs kerncentrales. Door privatisering en commercialisering ligt de veiligheid van mensen in handen van bedrijven die winst willen maken en veiligheidsmaatregelen zien als ‘kostenpost’.

Al deze en andere gevaren worden nog vergroot en ingewikkelder door ontwikkelingen zoals de overgang naar een oorlogseconomie, toenemende internationale spanningen en oorlogsretoriek, de klimaatcrisis en de reactionaire herstructurering van het politieke bestel.

We moeten echter waakzaam zijn wanneer de overheid of de EU spreekt over zogenaamde ‘natuurlijke’ rampen. De staat en de EU schrijven rampen graag toe aan natuurlijke oorzaken, om zo hun eigen verantwoordelijkheid voor preventie en voorbereiding te verhullen.

Na elke overstroming, aardbeving of ramp verklaart men dat er ‘niets aan te doen was’, en dat we eraan moeten wennen dat dit soort rampen steeds vaker zullen voorkomen. Vanuit die gedachtegang hebben burgerlijke instellingen hun benadering van klimaatverandering recent verlegd naar ‘klimaatadaptatie’. Het doel hiervan is om rampen te normaliseren in het bewustzijn van de mensen. Ideologisch hangt dit samen met het voorbereiden van de bevolking op oorlogsomstandigheden – zoals de regering zelf in recente verklaringen aangaf.

In het licht van deze ontwikkelingen roept de overheid de bevolking op om zelf een noodpakket aan te schaffen. Dit toont duidelijk aan wat ‘burgerbescherming’ betekent voor de regering en de EU: iedereen moet zichzelf zien te redden. In het kapitalisme is burgerbescherming onderworpen aan een kosten-batenanalyse. Voor de burgerlijke klasse en de burgerlijke staat is bescherming van het volk een kostenpost. Liever geven ze geld uit aan de NAVO of aan subsidies voor de overgang naar een oorlogseconomie.

Slachtoffer van dit beleid is de arbeidersklasse en de bredere volkslagen. Het zijn hun gezondheid en veiligheid die op het spel staan door de gevolgen van klimaatverandering en andere rampen.

Het is essentieel dat de arbeidersbeweging de onderliggende aannames bevraagt en bestrijdt: dat rampen willekeurig plaatsvinden, dat ze puur natuurlijk zijn, en dat de bescherming van mensen slechts een kostenpost is. In heel Europa en de wereld hebben we talrijke verwoestende rampen gezien, zowel natuurlijk als technologisch: overstromingen, treinongelukken, ingestorte gebouwen en bruggen. In veel gevallen waren deze rampen in zekere mate te voorkomen, maar de narratief van burgerlijke regeringen en de EU leidt hiervan bewust af.

Wanneer een technologische of infrastructurele ramp plaatsvindt, blijkt het helaas geen uitzondering dat achteraf blijkt dat deze te voorkomen was geweest – als er maar onderhoud was gepleegd, als er geen bezuinigingen of personeelstekorten waren geweest. En al te vaak horen we dan weer loze beloften over betere waarschuwingssystemen, veiligheidstechnologieën of protocollen, zonder dat de werkelijke oorzaken worden aangepakt. Het winstmotief – en daarmee het kapitalisme – ligt aan de wortel van deze problematiek, en dit moet worden verbonden aan de gevolgen die grote delen van de arbeidersklasse treffen.

De watersnoodramp van 1953 leeft nog altijd voort in het collectieve geheugen van de Nederlandse bevolking: 1.835 doden, 70.000 geëvacueerden, 47.300 beschadigde gebouwen en 10.000 volledig verwoeste woningen. Wie hielp toen? Vrijwilligers uit het hele land kwamen helpen bij de reddingsacties, het maken en droppen van noodpakketten, verkenning, onderdak bieden, en later bij het opruimen van het puin. Duizenden arbeiders en meer dan 4.000 dienstplichtige soldaten herstelden de dijken binnen een jaar. Zendamateurs vormden een vrijwillig radionetwerk – het enige communicatiemiddel binnen de getroffen gebieden. En talloze andere initiatieven hielpen bij de wederopbouw. De arbeidersklasse deed dit zelf. Pas na deze ramp kwamen de Deltawerken tot stand, een indrukwekkend technologisch staaltje dat ons sindsdien beschermd heeft tegen de zee – al waarschuwen experts inmiddels dat deze bescherming niet eeuwig stand zal houden tegen de stijgende zeespiegel.

De geschiedenis toont aan: wanneer rampen toeslaan, kunnen alleen de mensen zelf elkaar redden. De georganiseerde arbeidersbeweging heeft het potentieel om de veiligheid van de bevolking te verdedigen tegenover de groeiende gevaren van onze tijd. Werkenden – met name in sectoren die cruciaal zijn voor infrastructuur en transport – hebben de kracht om maatregelen af te dwingen ter preventie en voorbereiding op natuurrampen en technologische rampen.

Deze strijd vereist dat mensen zich verzetten tegen de normalisering van rampen. De strijd voor bescherming van de bevolking moet gericht zijn op een samenleving die daadwerkelijk veiligheid kan garanderen. Daarvoor is de afschaffing van het kapitalistisch privaat eigendom nodig – de oorzaak van het structureel negeren van de veiligheid van mensen. In een socialistische samenleving, waarin de macht in handen ligt van de werkende mensen, kan de economie centraal worden gepland. Niet op basis van winst, maar op basis van de behoeften van de mensen om te leven in een veilige en gezonde omgeving.

Solidariteit bij natuurrampen: ‘bewijs creatieve kracht van georganiseerde arbeiders tegenover de incompetentie van de instituties’

Hieronder publiceren we de openingstoespraak van de Communistische Partij van de Werkers van Spanje (PCTE) op de bijeenkomst van de Europese Communistische Actie (ECA) over de bescherming van burgers tegen natuurrampen en technologische rampen. De PCTE gaat daarbij uitgebreid in op de ervaringen met de recente catastrofale overstromingen in Spanje.

Communistische Partij van de Werkers van Spanje (PCTE)

Zoals jullie weten, heeft zich op 29 oktober 2024 een grote tragedie voorgedaan in ons land: een klimatologisch fenomeen genaamd DANA (de Spaanse afkorting voor Geïsoleerde Depressie op Hoge Hoogte, ook bekend als de gota fría of ‘koude druppel’). Hoewel dit verschijnsel altijd al voorkwam aan de Spaanse Middellandse Zeekust, wordt het steeds gewelddadiger. Het veroorzaakte overstromingen in meerdere regio’s in het oosten van het land, met name in de provincie Valencia. Het aantal slachtoffers is schrikbarend en is tot voor kort blijven stijgen, tot wel 233 doden. Duizenden woningen, auto’s en infrastructuren werden getroffen.

Zoals de PCTE al de dag na de ramp in een verklaring van het Politiek Bureau stelde: er zijn schuldigen aan te wijzen. Hoewel dit soort klimaatverschijnselen natuurlijk zijn, is de toename in frequentie en intensiteit, evenals de menselijke en economische schade, het resultaat van decennia – zelfs eeuwen – aan kapitalistisch beleid en belangen.

Er staan anderhalf miljoen huizen in overstromingsgevoelige gebieden in Spanje. Gebouwd op gronden die, hoewel ze zelden water transporteren, wel degelijk deel uitmaken van rivier-ecosystemen en daarin een cruciale rol vervullen. Veel van deze woningen zijn gebouwd tijdens de Franco-dictatuur (tussen 1962 en 1975) of tijdens de vastgoedbubbel in de jaren negentig en 2000 – een periode waarin de vastgoedsector enorm groeide. In beide gevallen speelde grondspeculatie en toerisme een grote rol als winstgevende sector voor het kapitaal. De wetten, bestemmingsplannen en het optreden van de overheden waren nooit gericht op bouwen naar de behoeften van de sociale meerderheid of in harmonie met de natuurlijke omgeving. Integendeel, de staat, het juridische systeem en de EU dienden om private winsten veilig te stellen in een kapitalistisch groeimodel.

Op 29 oktober 2024, midden in de catastrofe, werd het winstbelang van het kapitaal opnieuw boven het leven en de gezondheid van de arbeidersklasse gesteld. De prioriteit was dat bedrijven hun productie konden voortzetten. Hierdoor zijn veel mensen omgekomen op hun werkplek of onderweg naar huis. Net als tijdens de COVID-pandemie van 2020 liet het roofzuchtige kapitalisme zich in al zijn lelijkheid zien – alles om de winstaccumulatie te beschermen.

Die ochtend had het Spaanse meteorologisch instituut al gewaarschuwd voor het gevaar van de DANA en overstromingen. Dit fenomeen is decennialang bekend in ons land, inclusief de risico’s en gevolgen ervan. Toch werd er op 29 oktober niets ondernomen. Pas om acht uur ’s avonds, toen veel levens al in gevaar waren, werden noodwaarschuwingen afgegeven. Preventieve maatregelen waren er niet – niet op de dag zelf, en ook niet in de voorgaande jaren, ondanks waarschuwingen en eerdere rampen.

De volgende dag verspreidde zich een golf van woede én solidariteit door Valencia, Castilla-La Mancha, Andalusië en de rest van het land. De bewoners van getroffen gebieden zaten dagenlang vast in de modder, zonder communicatiemiddelen, terwijl de officiële hulp pas veel later arriveerde. In die omstandigheden was de zelforganisatie van de bewoners cruciaal om te overleven: voedsel en water regelen, vermisten zoeken, huizen schoonmaken. Duizenden mensen kwamen uit nabijgelegen gebieden om te helpen. Tegenover de incompetentie van de instituties was dit een indrukwekkend bewijs van de creatieve kracht van georganiseerde arbeiders.

Onze partij organiseerde een grote donatiecampagne. We verzamelden genoeg geld om meerdere teams van de PCTE en de CJC (Collectief van Communistische Jongeren van Spanje, red.) naar Valencia te sturen, waar kameraden al dagen actief waren. In die dagen werd de leus ‘alleen het volk redt het volk’ meer dan ooit werkelijkheid.

Onze partij, hoewel niet sterk georganiseerd in dit gebied, kijkt positief terug op het werk dat in deze ramp verricht werd. Met de groei van de partij en onze ervaring in crisisinterventies, groeit ook onze slagkracht in dit soort situaties. We zagen ook hoe andere zusterpartijen beslissend optraden bij soortgelijke gebeurtenissen in andere landen.

Vanaf het begin schoven de centrale en regionale overheden de verantwoordelijkheid op elkaar af. In plaats van prioriteit te geven aan hulp, stonden politieke belangen voorop. Ondertussen keken arbeidersgezinnen vanuit hun verwoeste huizen naar dit schouwspel. De nalatigheid was niet alleen beperkt tot 29 oktober, maar is het resultaat van jarenlange kapitalistische ontwikkeling aan de Spaanse kust.

Deze beschrijvingen zijn ook toepasbaar op andere natuurrampen in ons land – aardbevingen, vulkaanuitbarstingen op de Canarische Eilanden, en vooral bosbranden. Elk jaar verliest Spanje vruchtbare grond, raken families hun huizen kwijt of moeten ze verhuizen vanwege branden die voorkomen hadden kunnen worden.

Het totale gebrek aan politieke wil vormt de voedingsbodem voor de voortdurende herhaling van dit soort rampen: een gebrek aan preventie, brandbestrijdingsmiddelen, regelgeving. Kortom: er is geen beleid om bosbranden of andere rampen te voorkomen, terwijl het herstel decennia duurt.

Een samenleving bestaat in wisselwerking met haar natuurlijke omgeving. Dit fundamentele punt wordt al decennia door communisten besproken. Wanneer natuurrampen zich voordoen, toont de ernst van de gevolgen hoe diep deze verbonden zijn met de ontwikkeling van het kapitalisme.

In haar manifest-programma stelt de PCTE dat het in handen nemen van de politieke macht en de productiemiddelen door de arbeidersklasse ook de relatie met de natuur zal veranderen. Centrale planning van de economie zal rekening houden met ontwikkeling van productiekrachten in harmonie met het milieu en biodiversiteit. De anarchie van de kapitalistische productie verstoort ecosystemen en bedreigt het voortbestaan van het leven. Socialisme zal voorzien in de sociale behoeften, waaronder bescherming van het milieu en biodiversiteit – rijkdom die van ons allemaal is en waarvan ons voortbestaan afhankelijk is.

Uit onze ervaring trekken wij de volgende conclusies:

• De anarchistische ontwikkeling van het kapitalisme vormt een historisch risico voor de gezondheid en het leven van de arbeidersklasse.
• Regeringen, als beheerders van het kapitalisme, verwaarlozen dit probleem om winstaccumulatie van bedrijven veilig te stellen.
• Onder het kapitalisme gaan de belangen van de kapitalistische productie altijd boven het leven van de arbeidersklasse gesteld.
• Natuur- en klimaatrampen mogen natuurlijke oorzaken hebben, maar hun gevolgen zijn afhankelijk van kapitalistisch beleid en belangen.
• Volkssolidariteit en woede na een ramp moeten worden georganiseerd, en de communistische partij moet daarin een centrale rol spelen.
• Alleen het socialisme kan voldoen aan de sociale behoeften en het milieu beschermen.