Chili na een halve eeuw op de drempel van de hoop

Op 15 en 16 mei van dit jaar is de Chileense bevolking begonnen aan een proces waarmee een eind gemaakt wordt aan een halve eeuw van sociale en economische stilstand. Met de verkiezing van een conventie die een nieuwe grondwet opstelt kunnen de Chilenen eindelijk een definitieve breuk maken met de nachtmerrie van het militair-fascistische regime van Augusto Pinochet.

Geen enkel Zuid-Amerikaans land had zo lang een parlementair bestuur gekend, toen Chileense militairen daar in 1973 met een staatsgreep een eind aan maakten. De internationale linkse beweging zag het Volksfront, de coalitieregering die geleid werd door de Socialistische en de Communistische Partij, als een experiment om te testen of een parlementaire weg naar het socialisme mogelijk was. Ook de heersende klasse in Chili en de Amerikaanse regering keken er zo tegenaan, dus waren ze vastbesloten om het te vernietigen.

Nadat het socialistische experiment door de staatsgreep vernietigd was en vervangen door een fascistisch regime, werd Chili een laboratorium voor marktfundamentalisme van de meest agressieve soort, met privatiseringen, dereguleringen en de alleenheerschappij van de winst over het economisch leven. Onder leiding van de Chicago school of economics ontwikkelde Chili zich tot de natte droom van de radicale vrijemarktdenkers, een waarlijk hobbesiaanse natuurtoestand.

Het experiment mislukte, volgens maatstaven van de bourgeosie zelf, maar zeker ook volgens alle indexen die de hoeveelheid economische ellende in een land meten. Tragisch genoeg waren de schulden die waren gemaakt om de ernstigste gevolgen van het rampzalige beleid op te vangen nog hoger dan de schulden die de regering Allende tussen 1970 en 1973 had opgebouwd voor de uitbreiding en verhoging van de sociale uitkeringen.

Sinds het vertrek van Pinochet is Chili een democratisch niemandsland. Enerzijds is er de ondemocratische grondwet van Pinochet uit 1980 die de mogelijkheden tot verandering enorm beperkt. Anderzijds is er brede maatschappelijke druk om te komen tot democratische en sociale vooruitgang.

Met de verkiezing van de grondwettelijke conventie op 15 en 16 mei en de mogelijkheid om een nieuwe progressieve grondwet op te stellen kan Chili eindelijk een eind maken aan achtenveertig jaar van achtergebleven ontwikkeling. De toekomst van Chili lijkt nu rooskleuriger, vooral door het sterke optreden van de coalitie onder leiding van de Chileense Communistische Partij die op één partij na de meeste afgevaardigden in de conventie heeft.

Dit is een belangrijke stap voorwaarts, maar we mogen nooit de kolossale prijs vergeten die de Chileense bevolking heeft betaald voor bijna een halve eeuw van fascistische repressie en ongebreidelde economische uitbuiting. Ook mogen we nooit de wrede en weerzinwekkende rol vergeten die de Amerikaanse regering gespeeld heeft bij de vernietiging van het Volksfront-experiment, een rol die de VS nog steeds speelt bij het ondermijnen van het streven naar soevereiniteit van Venezuela, Cuba, Bolivia, Brazilië en bijna elk ander land op het Amerikaanse continent.

Onlangs dook uit het archief een herinnering op van een voorvechter van de Chileense democratie, een ooggetuige én slachtoffer van de machinaties van de schaamteloze dienaren van het Amerikaanse imperialisme.

In februari 1974 ging Geoffrey Fox op een onderzoeksmissie naar Chili, samen met elf andere medewerkers van het Chicago Committee to Save Lives in Chile, onder wie Abe Feinglass, Ernie DeMaio en Frank Teruggi sr. (wiens zoon Frank jr. door de junta van Pinochet was vermoord). Na veel interviews, vergaderingen en zelfs clandestiene ontmoetingen waren zij zich volkomen bewust van de verschrikkelijke slachtpartijen die Pinochet aanrichtte. Een legerofficier zei zelfs tegen hen: "we zijn overgegaan van massaslachtingen naar meer selectieve slachtpartijen."

Na zijn terugkeer schreef Fox een gedetailleerd verslag van zijn bevindingen. Als vicepresident van de onderwijsvakbond American Federation of Teachers (AFT) ging hij er natuurlijk vanuit dat het ledenblad daarvan, 'The American Teacher' zijn artikel over het wrede lot dat leraren onder Pinochet trof graag wilde publiceren. En daar had hij gelijk in. David Elsila, de hoofdredacteur en een jarenlange voorvechter van arbeidsrechten ontving het artikel met genoegen en drong aan op publicatie. Het hoefde alleen nog maar gedrukt te worden.

Fox en Elsila hadden de aard en omvang van de anticommunistische consensus in de periode van de Koude Oorlog echter onderschat. Deze consensus heerste van de bovenste regionen van de regering en het veiligheidsapparaat tot het onderwijssysteem, de media en de vakbondsleiding. De Koude Oorlog zorgde ervoor dat al deze instellingen gelijkgeschakeld werden ten dienste van de Amerikaanse doelstellingen op buitenlands gebied (het imperialisme!).

Nadat de vakbonden gezuiverd waren van linkse lieden, sloot de centrumrechtse vakbondsleiding een onzalige bondgenootschap met de heersende klasse in de VS. In ruil voor het slaafs volgen en zelfs promoten van het Amerikaanse buitenlandse beleid, streefden de vakbondsleiders naar een tijdperk van samenwerking tussen kapitaal en arbeid. Voor het kapitaal was dit een lage prijs om te betalen. De arbeiders verkregen een bescheiden verhoging van lonen en uitkeringen in ruil voor hun steun aan het onderdrukken van arbeidersopstanden in andere delen van de wereld. Strijdbaarheid en solidariteit werden opgegeven voor arbeidsvrede. Dit was een bevredigend resultaat voor zowel de zelfingenomen vakbondsleiders als voor de bewakers van het kapitalisme. Het was tegelijkertijd een schaamteloos verraad aan de internationale arbeidersklasse.

Als er iemand was die dit verraad belichaamde, dan was het Alfred Max Loewenthal, de rechterhand van de voorzitter van de AFT. Bijna elke vakbond die bij vakbondsfederatie AFL-CIO was aangesloten had poortwachters in dienst die ervoor moesten zorgen dat strijdbare vakbondsleden die er radicale ideeën op nahielden, geen voet aan de grond kregen. In de meeste gevallen waren deze poortwachters ex-communisten of trotskisten die een grote wrok koesterden tegen communistische partijen en hun bondgenoten. Men kon erop vertrouwen dat zij ervoor zorgden dat er geen greintje kritiek klonk op het imperialistische beleid van de VS.

De beruchtste was Jay Lovestone, een voormalige communist. Hij was de voornaamste adviseur van verschillende centrumrechtse vakbonden op het gebied van de buitenlandse politiek en werkte nauw samen met de CIA. Zo kon hij zijn anticommunisme botvieren. De CIA bestreed linkse arbeidersbewegingen over de hele wereld. Tijdens de Koude Oorlog maakte de Amerikaanse vakbondsbeweging zich medeplichtig hieraan en zonder overdrijving kan gesteld worden dat Lovestone hierin de belangrijkste schakel was.

De AFT had zijn eigen poortwachter: Al Loewenthal. Hij gaf leiding aan een plaatselijke anticommunistische afdeling van de United Electrical Workers Union (UE), waarvan veel leiders en leden juist strijdvaardig en links waren.

Toen er tijdens de Koude Oorlog een rivaliserende, anticommunistische vakbond (IUE) werd opgericht om de UE onschadelijk te maken, sloot Loewenthal zich enthousiast hierbij aan. Hij klom omhoog in de hiërarchie van de IUE, maar toen hij in opspraak kwam verkaste hij naar de AFT. Loewenthal werd een belangrijk onderdeel van de anticommunistische en pro-imperialistische vakbondsfederatie AFL-CIO en maakte zich bijzonder nuttig voor het American Institute for Free Labor Development (AIFLD). Deze organisatie was door de AFL-CIO zogenaamd opgericht om arbeiders in het buitenland te ondersteunen, maar het werkelijke doel was de ondermijning van buitenlandse vakbonden. De AIFLD was berucht vanwege zijn nauwe collaboratie met de CIA.

Toen Elsila het artikel van Fox in het ledenblad van de AFT wilde publiceren, stuitte hij op de valse kettinghond Al Loewenthal. Over zijn weigering om het artikel over de meedogenloze onderdrukking in Chili te publiceren zei Loewenthal:

"Wat ik zelf geschreven hebt getuigt eveneens van kritiek en protest. Daarbij heb ik het artikel van Fox gebruikt als een in het oog springend voorbeeld van hoe de 'A.T.' ('The American Teacher') wordt geïnjecteerd met een ideologie die in strijd is met het beleid van de AFT en de AFL-CIO over een actuele kwestie. Door de publicatie van Fox's artikel zou de 'A.T.' het slachtoffer worden van een communistisch plan voor Chili. De AFT zou vatbaar worden voor ridiculisering."

Elsila tuigde een bewonderenswaardige verdediging op, maar het mocht niet baten. Tijdens de Koude Oorlog trok de anticommunistische hysterie altijd aan het langste eind binnen de verzwakte arbeidersbeweging, zoals ook nu nog vaak het geval is. In zijn bezwaarschrift schreef Elsila:

"Fox is een gerenommeerde socioloog die verschillende studies over Latijns-Amerika heeft geschreven. Hij spreekt vloeiend Spaans en op zijn CV staat onder meer dat een lokale afdeling van de AFR hem tot vicevoorzitter heeft verkozen. Het doel van de commissie was om vast te stellen in welke mate arbeiders lijden onder de junta, en om deze bevindingen te rapporteren. Het verslag van de commissie en het artikel van Fox zijn gebaseerd op interviews met de Amerikaanse ambassadeur in Chili, functionarissen van de junta, vakbondsmensen, gewone arbeiders en anderen. Een uitgebreider verslag over de stand van zaken in Chili is nauwelijks denkbaar."

Natuurlijk trokken de koudeoorlogshitsers zich hier niets van aan. Zonder dat haar leden het wisten droeg de AFT bij aan de instandhouding van een fascistische dictatuur, waardoor de vakbond aan de verkeerde kant van de geschiedenis belandde. De vakbond liet het niet aan de leden over om zelf een mening te vormen over de slachtpartijen in Chili.

In plaats van een artikel waarin werd opgeroepen tot solidariteit met arbeiders in een ander land, kregen de leden van de AFT 'een ander koudeoorlogsverhaal, over sovjetdissident Aleksandr Solzjenitsyn. Jaren later, toen Solzjenitsyn niet meer nuttig was voor de inlichtingendiensten hoorden we pas over zijn ultraconservatisme, zijn antisemitisme en zijn minachting voor de democratie. De waarheid werd opgeofferd in het belang van de imperialistische doelstellingen van de VS.

Fox en Elsila hebben de goede strijd gestreden. Al snel verliet Elsila de AFT. Hij werd redacteur bij 'Solidarity', de krant van de United Auto Workers. Ook deze vakbond droeg een onaangename erfenis uit de Koude Oorlog met zich mee, maar was toch een tikje toleranter. Fox bleef lesgeven en schrijven over Latijns-Amerika en allerlei progressieve thema's. In de loop van dit jaar verschijnt zijn roman over de Parijse Commune.

Hun verhaal is meer dan een anekdote over de Koude Oorlog. Het is meer dan een herinnering aan het verleden. Het legt de onzichtbare mechanismen bloot die voortdurend in elkaar grijpen. Deze mechanismen zijn bedoeld om een valse voorstelling van het buitenlands beleid van de VS te vormen en om de menselijke solidariteit te ondergraven. Destijds hebben organisaties hun onafhankelijkheid opgegeven. Ze hebben hun integriteit verkocht om geaccepteerd te worden door de heersende kringen, waarbij ze verraad hebben gepleegd aan de internationale solidariteit. Dezelfde organisaties helpen de Amerikaanse heersers vandaag de dag nog om de sociale vooruitgang van Venezuela tot Afghanistan en verder te ondermijnen.

De leugenachtigheid en ideologisch gemotiveerde corruptie die Loewenthal ertoe dreef om steun te bieden aan de krachten die Chili na 1973 naar de afgrond voerden, infecteren nog steeds de media, de ngo's, de organisaties die door de CIA betaald worden, opiniemakers, de veiligheidsdiensten, prominente buitenlanddeskundigen en - helaas - de vakbeweging.

De prijs die Chili hiervoor betaald heeft is ontzaglijk. Misschien dat de Chileense bevolking nu weer vooruit kan.

---

ZZ's blog, 27 mei 2021. Vertaling: Frans Willems.