Chili op weg naar een waardige samenleving?

Gabriel Boric de kandidaat van de beweging Apruebo Dignidad (keur waardigheid goed) een brede beweging waar ook de communistische partij in deelneemt , is december vorig jaar met 27,91 procent van de stemmen verkozen tot president van Chili. De belangrijkste tegenstrever Jose Antonio Kast van de Republikeinse Partij behaalde 25,83 procent. De nieuwe president werd door hem en de verdere vertegenwoordigers van de burgerij gefeliciteerd en zijn voorganger heeft de macht overgedragen.

De nieuw gekozen president verklaarde in zijn toespraak president van alle Chilenen te willen zijn en te staan voor democratische waarden en burgerlijke vrijheden zoals persvrijheid. Veel Chilenen gingen uitzinnig van vreugde de straat op om de “overwinning van Links” te vieren . En deze overwinning wordt ook in de diaspora met vreugde ontvangen. Maar wat is het Chileense ‘project voor een waardige samenleving’ nou eigenlijk?

De laatste twee jaar is deze beweging opgekomen, zoals ik in 2019 schreef. De Chileense arbeidersklasse is ontwaakt. Na jaren van acceptatie van de formele democratie na het afzetten van de door het VS imperialisme gesteunde dictator Pinochet kwamen grote delen van de bevolking erachter dat in de praktijk niet zoveel veranderde. Dezelfde mensen zaten nog op machtsposities en onrecht werd niet hersteld. Dat leidde tot debat over de noodzakelijkheid van een wijziging van de onder deze dictatuur opgestelde grondwet die een schoolvoorbeeld is van constitutioneel liberalisme. Inmiddels is er een grondwetgevende vergadering verkozen die nog een jaar de tijd heeft om met een voorontwerp te komen. Het is dus een hervormingsbeweging. In marxistische termen zouden we het reformisme kunnen noemen.

Dit proces wordt gedragen door studentenbewegingen (waar de 35-jarige nieuwe president uit voortkomt), vrouwenbewegingen en bewegingen van de inheemse bevolking, vakbonden en politieke partijen, van sociaaldemocraten, communisten en wat zichzelf als links in het burgerlijk politiek spectrum beschouwt. De voorstellen van de nieuwe regering behelzen onder andere een 40-urige werkweek (is nu 45 in Chili), een publieke pensioenvoorziening (afschaffing van privaat pensioen) betere publieke voorzieningen (openbaar vervoer, gezondheidszorg e.d.) en hogere belastingen op kapitaal. Ook de erkenning van het recht voor de inheemse bevolking om op eigen wijze haar leven in te richten en haar taal te spreken en gelijke rechten voor vrouwen en lhgbti+ mensen zijn speerpunten van het voorgenomen beleid.

Er wordt door Gabriel Boric vooral benadrukt dat dit een project is waarbij de hele samenleving wordt betrokken, met respect voor verschil van mening . En dat het een Chileens nationaal project is, dus niet te beschouwen als onderdeel van verdere Latijns-Amerikaanse ontwikkelingen. Je kunt je afvragen in hoeverre dit het geval is. Zou er zonder deze ontwikkelingen in andere landen van Latijns-Amerika spontaan in Chili zo’n beweging zijn ontstaan? Maar waarschijnlijk benadrukt hij dat om complottheorieën re ontkrachten als zou de beweging door Cuba en Venezuela worden gefinancierd. De thema' s zoals participatieve democratie en het recht van inheemse bevolkingen op enige mate van zelfbeschikking vertonen in ieder geval overeenkomsten met de bewegingen elders op het continent. Wel rept hij in tegenstelling tot bijvoorbeeld president Maduro van Venezuela, met geen woord over de Amerikaanse invloed op de ontwikkeling in zijn land. Ook verspreidt hij geen illusies over een weg naar of model van socialisme. Hij verklaart ongelijkheid en onrecht in het land te willen bestrijden en lijkt dit te willen doen door voornoemde grondwetswijziging, sociale wetgeving en hogere belastingen. Zonder de macht van het kapitaal wezenlijk aan te tasten.

Conservatieven noemen het een bedreiging en meneer Kast, zelf uit de school van Pinochet, doorspekte zijn campagne met anticommunisme en de noodzaak dit terrorisme (doelend op door politiegeweld uit de hand gelopen demonstraties) met harde hand aan te pakken . Dit wil echter niet zeggen dat we hier van een sociale revolutie kunnen spreken. Het komt in feite neer op het herstellen van de schade aan arbeids- ,sociale en mensenrechten sinds de staatsgreep en enige verdere verbeteringen. Als deze regering erin slaagt haar project te realiseren betekent dit echter voor veel Chilenen wel een grote stap vooruit in de levensomstandigheden en in de mogelijkheden voor de sociale strijd om zich verder te ontwikkelen.

Die verdere ontwikkelingen zullen afhangen van hoe de Chileense burgerij en het VS -imperialisme op de sociale hervormingen van de regering Boric gaan reageren. De vorige keer in 1973 reageerden zij op vergelijkbare hervormingen door toenmalig president Allende met een economische boycot (ook intern door goederen niet te verkopen maar te vernietigen of in het magazijn te houden) en een staatsgreep. Het ziet ernaar uit dat dit keer enige toegevingen op het vlak van sociale rechtvaardigheid getolereerd zullen worden.

Ook hangt het ervan af in hoeverre de Chileense arbeidersklasse betrokken blijft en verder ontwaakt. Dus hoe de bevolking gedurende dit proces gaat inzien dat dergelijke hervormingen onder kapitalistische verhoudingen altijd een tijdelijke gunst zullen blijven. Een staat van heel het volk, dus inclusief de politieke macht van kapitalisten, gaat voorbij aan de noodzaak van klassenstrijd. Als het erop aankomt blijft er sprake van een dictatuur van het kapitaal, waar wie betaalt bepaalt.

Er is pas sprake van echte vooruitgang als de machtsverhoudingen in de economie en politiek zodanig wijzigen dat ze in handen van de arbeidersklasse zelf liggen en staatsstructuren in dienst staan van de behoeften van de bevolking. Pas onder verhoudingen waarbij sociale verworvenheden met grotere kracht behouden en uitgebreid kunnen worden, is er sprake van werkelijke vooruitgang. We blijven dit proces met belangstelling volgen.