Ik schrijf dit maandag 7 februari. Vandaag begint de week van de “circulaire economie” . “Circulair” raakt steeds meer bekend als een voorwaarde om minder druk te zetten op de natuurlijke grondstofbronnen. Goed voor het milieu en goed voor het klimaat. Op meer technologisch ingestelde websites lees je er uitgebreid over. Op de website Change Inc staan veel voorbeelden uit de industriële wereld, maar meestal nogal oppervlakkig van uitleg. Als je dieper op de inhoud ingaat blijkt het vaak opsmukken of groenwassen van de klassieke verkeerde aanpak.
De website Klimaatweb geeft meer onderbouwde artikelen. Een op nieuw gepubliceerd artikel van 24 april vorig jaar begint met:
In een circulaire economie gebruiken we zo min mogelijk grondstoffen en benutten deze optimaal. Producten worden zo ontworpen dat zo weinig mogelijk grondstoffen nodig zijn en de gebruikte grondstoffen zo lang mogelijk worden benut en daarna hoogwaardig worden hergebruikt.
Daar lees ik dat ze de ‘R-ladder van circulariteit-strategieën aanbevelen. Dat is R1 Refuse en Rethink; R2 Reduce; R3 Reuse; R4 Repair, refurbish, remanufacturing en repurpose; R5 Recycling; R6 Recover … ‘(Jawel, sinds bijna alle lessen aan de Nederlandse universiteiten in het Engels gegeven worden, kunnen de jonge afgestudeerde ingenieurs niet meer fatsoenlijk een uitleg in het Nederlands geven). Hoe hoger op deze ladder, hoe lager het grondstofgebruik en tegelijk ook hoe lager het energiegebruik. Dus zeker een piste om te volgen in de strijd tegen de klimaatontaarding.
Een klein beetje theorie van Karl Marx en Friedrich Engels
Karl Marx en vooral Friedrich Engels ontwikkelden de historisch materialistische kijk op de geschiedenis. Hoe de mensen hun samenleving opbouwen, hoe ze hun onderlinge verhoudingen organiseren, wat ze als goed of slecht ervaren steunt op hun manier van levensonderhoud, hoe ze produceren… Mensen streven steeds naar een verbetering in die productie. Stilletjes aan is hun wijze van produceren in de tijd grondig veranderd. Dan beginnen de bestaande machtsverhoudingen in de maatschappij als een rem te werken op verdere vooruitgang. Dat leidt naar opstand.
Vandaag de dag leven wij weer in zo’n tijdsgewricht, dat een kantelpunt kan worden. We staan aan het begin van een grootse technologische revolutie in de productiemiddelen en de energievoorziening. De technologische middelen en concepten om ecologisch verantwoord te werken bestaan. De kapitalistische machtscentra remmen af, omdat ze het dogma van de “vrije markt” en hun eigen winstgevende concurrentiepositie willen redden. De huidige kapitalistische monopolieverhoudingen liggen daarmee aan de bron van de klimaatontaarding en het verlies aan biodiversiteit, die onze toekomst als mensheid bedreigen.
Zolang steeds geredeneerd wordt met de kostprijs als eerste argument, schieten we niets op
Een circulaire economie zou het algemene principe moeten zijn, maar overal lees je dat hergebruik van goederen duurder is dan nieuwe grondstoffen aan te boren. Voorbeelden te over. Wasmachines worden weggegooid als een chip op de besturingsplaat stuk is. Het zou anders kunnen. Die R1 van de R-ladder zegt dat je het ontwerp van je wasmachine in vraag moet durven stellen. Haar zo ontwerpen dat alle delen demonteerbaar zijn en gemakkelijk vervangbaar of herstelbaar. Tegelijk ook een zekere standaardisering invoeren, zodat onderdelen vrij uitwisselbaar zijn.
Dat vergt nadenken over welke machines we echt nodig hebben. Dat vergt een democratisch debat over de noden van de mensen. Dat vergt een inperken van de ‘vrije keuze’ van de producenten… Je zit al gauw in een diepgaand debat over wie waarover beslist. Doorzetten van de circulaire economie stelt de bestaande kapitalistische machtsverhoudingen in vraag.
Nog een stukje theorie van Karl Marx en Friedrich Engels
Karl Marx en Friedrich Engels schreven het in hun werken: er zijn twee bronnen van de materiële rijkdom: de menselijke arbeid en de natuur. Bekijk dit zelf maar eens. Welk voorwerp je ook neemt, het bestaat uit grondstoffen en energie die uit de natuur komen. Met menselijke arbeid werden die omgevormd tot bruikbare goederen. De gemiddelde noodzakelijke arbeid om iets te produceren werd zo de bron van de prijszetting.
Wat uit de natuur komt wordt door de machthebbers gratis toegeëigend. Menselijke arbeid wordt betaald. Shell, Esso of Total betalen niets voor de aardolie of het aardgas dat ze oppompen. Ze betalen enkel de noodzakelijke arbeid voor de infrastructuur, het oppompen en verdere verwerking.
Kunststoffen worden gemaakt uit aardolie. Het meeste plastic kan niet gerecycled worden omdat het van alles door elkaar is of omdat het bevuild is… Opgehaald plasticafval kan gesorteerd en gescheiden worden. Dat vergt veel handenarbeid. Bevuilde kunststoffen kunnen gereinigd worden. Ook weer arbeid. Recycling van plastic is zo duurder dan nieuw geproduceerde plastic uit aardolie. Met de winstlogica in het hoofd wordt dan gekozen voor verbranding van afval in plaats van recycling.
Bij slopen van een gebouw kun je nagenoeg alle gebruikte materialen opnieuw nuttig gebruiken, hetzij rechtstreeks zoals ze zijn (denk aan deurklinken, bijvoorbeeld) hetzij na reinigen (denk aan het afbikken van bakstenen), hetzij als nieuwe grondstof (denk aan vensterglas, dat opnieuw gesmolten kan worden)… Maar dat vergt ook veel arbeid en is dus duurder.
Nee, we gaan geen prijs plakken op de natuur...
De natuur met haar ecosystemen is de basis van ons leven. Die moet op zich beschermd worden. Dat vergt een ander denksysteem. De hele levenscyclus van de goederen die we produceren moet bekeken worden of ze zowel ecologisch als sociaal verantwoord zijn. Dat vergt een democratisch debat hoe we de maatschappij plannen en de beschikbare arbeid verdelen.
Ecologisch denken samen met sociaal denken is een opstapje naar socialistisch denken.
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die tien keer per jaar verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
