Conferentie: fascisme en antifascistische strijd

Op 11 mei nam de NCPN digitaal deel aan een bijeenkomst van de Europese Communistische Actie (ECA) over de strijd tegen fascisme, georganiseerd door de Communistische Partij van de Werkers van Spanje (PCTE) in Madrid.

Meer specifiek was het thema: ‘Historische conclusies uit de tactieken van de antifascistische fronten. De hedendaagse strijd van communisten tegen fascisme.’ Tijdens de bijeenkomst wisselden de partijen van gedachten over de huidige omstandigheden voor de strijd tegen opkomend fascisme, reactionaire opvattingen en organisaties. Een vraagstuk dat helaas actueel is, zoals blijkt uit de opkomst van reactionaire, extreemrechtse organisaties in Nederland en in de EU.

De partijen deelden hun gedachtes over de ervaringen van de strijd tegen het fascisme in de 20ste eeuw. Daarbij werd ook kritisch gekeken naar bepaalde vraagstukken die verbonden zijn aan de historische ontwikkeling van de antifascistische strategie door de internationale communistische beweging. Bijvoorbeeld het onvermogen om gebruik te maken van revolutionaire omstandigheden die rondom de Tweede Wereldoorlog ontstonden in een aantal landen, of het verschijnen van reformistische afwijkingen. Zulke problemen waren verbonden aan vraagstukken over antifascistische strategie.

Na de bijeenkomst werd een eerbetoon gehouden aan de Internationale Brigades op het kerkhof van Fuencarral, een symbool van de antifascistische strijd waar meer dan 400 leden van de Internationale Brigades begraven liggen.

We publiceren hieronder de bijdrage van de NCPN aan de bijeenkomst. Lees hier ook de openingstoespraak van de PCTE: ‘Antifascistische strijd is onlosmakelijk verbonden met de strijd voor omverwerping van het kapitalisme’

‘De communistische partij moet de volksmassa's zo breed mogelijk mobiliseren in de antifascistische strijd’

Commissie Internationaal

Beste kameraden,

De recente opkomst van extreemrechtse partijen in heel Europa bevestigt dat het imperialisme de historische neiging heeft naar de reactionaire kant van de politiek. Dit weerspiegelt het feit dat het kapitalisme in zijn imperialistische fase ‘zichzelf heeft overleefd’ en historisch afgedaan is. Het fascisme zelf is uit het kapitalisme voortgekomen als beschermer van de burgerlijke belangen tegen de opkomende arbeidersbeweging met als speerpunt de communistische partij.

Voor ons als communisten is het essentieel om het fenomeen fascisme te bestuderen, evenals de oppositie ertegen, en om de historische ervaringen van onze beweging in de strijd tegen het fascisme te bestuderen. Dit om effectief te kunnen strijden tegen het fascistische beest, en tegen datgene wat dit beest voortbrengt, het kapitalistische systeem. Want fascisme is niet iets wat buiten het kapitalisme bestaat, maar een instrument voor de bourgeoisie waar ze naar grijpt in tijden van crisis. Fascisme is een vorm van beheer van het kapitalistisch systeem.

In onze bijdrage willen we enkele historische ervaringen belichten van zowel de ontwikkeling van de strategie ten aanzien van de strijd tegen het fascisme zoals die in de Communistische Internationale werd besproken, als de kristallisatie en de lokale vormgeving van deze strategie in Nederland, door de Communistische Partij Nederland (CPN). Bovendien zullen we enkele ontwikkelingen in Nederland belichten met betrekking tot de opkomst van extreemrechts.

Fascistoïde krachten in Nederland

Sinds de val van de USSR wordt het Nederlandse burgerlijke politieke klimaat gekenmerkt door een in toenemende mate reactionaire ideologie, die zich uit in het beleid en de houding van alle burgerlijke partijen, van ‘links’ tot ‘rechts’ en van ‘progressief’ tot ‘conservatief’. De twee belangrijke fascistoïde entiteiten, de zogenaamde Partij voor de Vrijheid (PVV) onder leiding van Geert Wilders, en de partij Forum voor Democratie (FvD), zijn een belangrijke uiting van deze reactionaire tendens. De eerste richt zich vooral op het aanwakkeren van anti-moslim, anti-vluchtelingen en Nederlands nationalistische sentimenten onder de bevolking. De tweede partij vertegenwoordigt een meer ‘verfijnde’ vorm van extreemrechts, met intellectualistische boventonen en het herhalen van diep reactionaire standpunten die verwant zijn aan het ‘klassieke’ fascisme. Deze partijen, vooral FvD, hebben een meer pro-Russische oriëntatie gepropageerd, wat hen een handige ‘tegenstander’ maakt voor de sociaaldemocratie en liberalen, die de imperialistische EU en NAVO en de reactionaire Zelensky-regering in Oekraïne promoten, in naam van de ‘strijd tegen het fascisme’.

Deze extreemrechtse krachten criminaliseren oppositie tegen het kapitalistische systeem. Ze promoten het idee dat ‘cultureel marxisme’ ons land heeft ‘overgenomen’. Ze vallen de georganiseerde arbeidersklasse, de vakbonden etc. aan. Ze verspreiden verachtelijk nationalisme, anticommunisme, chauvinisme en haat tegen vluchtelingen, enzovoort. Dit alles terwijl ze een ‘anti-elite’ houding veinzen, terwijl ze gefinancierd en gesteund worden door kapitalisten en hun belangen vertegenwoordigen.

De toegenomen onvrede van een groot deel van de Nederlandse bevolking met de huidige ‘normale’ situatie onder het kapitalisme, als gevolg van inflatie, jarenlange aanvallen op sociale rechten en de kapitalistische crisis, heeft een deel van hen in de armen van extreemrechts gedreven. Met slogans die aan de ene kant welzijn voor ‘ons eigen volk’ promoten en aan de andere kant de vernietiging van andere sociale rechten, slagen ze erin om een deel van de kleinburgerij en de arbeidersklasse over te halen om mee te gaan in hun verrotte politieke lijn.

De strijd van het CJB en de NCPN is om deze krachten te ontmaskeren als beleid dat, ondanks hun slogans, tegen de werkende mensen is gericht, en om te discussiëren met arbeiders die oppervlakkig zijn overgehaald door extreemrechts om zich te keren tegen het kapitalistische systeem zelf, niet tegen hun medearbeiders. Aan de andere kant waarschuwen we de arbeiders en andere lagen van de maatschappij dat ‘links’ – sociaaldemocratie, liberalisme, enzovoort –geen antwoord biedt. Immers verdedigen zij het kapitalistische systeem en zullen ze altijd de kant van het kapitalisme tegen de arbeiders kiezen. Historisch gezien staat de NCPN in de traditie van de historische Communistische Partij van Nederland (CPN) en haar strijd tegen het fascisme.

De antifascistische strijd van de CPN en de strategie van de Komintern

De CPN speelde een heldhaftige rol in het verzet tegen het fascisme, dat zich eerst manifesteerde als de collaborerende Nationaal Socialistische Beweging in Nederland (NSB) en later als de nazi-fascistische Duitse bezetter. Veel van onze kameraden verloren hun leven in de strijd tegen het fascisme. Naar schatting twee derde van het partijkader werd vermoord door de nazi-fascisten.

In de jaren voordat het nazi-fascisme Nederland bezette, waarschuwde de CPN de Nederlandse arbeidersklasse en het volk herhaaldelijk voor de urgente dreiging van het fascisme, met de ‘5e colonne’ van de NSB die de weg voorbereidde voor de invasie van nazi-Duitsland.

In 1937 publiceerde de CPN in haar verkiezingsprogramma dat ze zou “...strijden voor de vorming langs parlementaire weg van een democratische regering, eventueel bestaande uit sociaaldemocraten, rooms-katholieken en andere democraten, die in staat en bereid is om de democratie en de vrede tegen het fascisme te verdedigen en meer welstand aan de werkende bevolking te brengen.”

Dit weerspiegelt de lijn van het 7e Congres van de Komintern, die stelt dat bondgenootschappen moeten worden gezocht met de sociaaldemocratie en de burgerlijke democratie. In de Nederlandse context speelde natuurlijk ook de dreigende fascistische invasie een rol in bovenstaande formulering. De poging om mensen met verschillende politieke ideologieën te verenigen is niet per se het probleem met deze strategie, maar het wordt twijfelachtig wanneer deze bondgenootschappen worden gezocht op het niveau van de burgerlijke politieke partijen, het burgerlijke staatsapparaat en de burgerij zelf – met andere woorden, de maatschappelijke krachten die de reactie en het fascisme hebben ‘voortgebracht’, die net als het fascisme vijanden zijn van de arbeidersbeweging. Deze nieuwe oriëntatie had dus de neiging om de tegenstelling tussen fascisme en burgerlijke democratie te verabsoluteren. Natuurlijk was deze oriëntatie het gevolg van bepaalde historische omstandigheden. Geconfronteerd met de fascistische grootschalige aanval in verschillende landen in Europa, zoals Italië en Duitsland, werd de internationale communistische beweging geconfronteerd met de volledige terreur van de verrotte burgerlijke macht onder het fascisme.

Een van de gevolgen van de oriëntatie om het verschil tussen burgerlijke democratie en fascisme te verabsoluteren was voelbaar toen na het einde van de oorlog krachten binnen de partij een lijn propageerden om de partij op te heffen in een ‘brede organisatie van de massa's’ onder de vlag van de partijkrant De Waarheid. Dit werd voorkomen en de partij bleef bestaan als een communistische partij, maar de strategie voor arbeidersmacht werd grotendeels losgelaten ten gunste van de vorming van een ‘linkse’ regering, wat een echo is van het eerdere citaat uit het verkiezingsprogramma van 1937. In essentie rechtvaardigt deze oriëntatie de burgerlijke macht, zolang die niet fascistisch is. Deze focus op parlementaire ‘macht’ leidde uiteindelijk tot de liquidatie van de CPN in de jaren tachtig, en de daaruit voortvloeiende behoefte aan reconstructie en heroriëntatie waaruit onze partij, de NCPN, is voortgekomen.

Enkele conclusies

De NCPN vindt het noodzakelijk om in een collectief proces verdere studie te doen naar de juiste tactiek en strategie voor de strijd tegen het fascisme. Toch kunnen we enkele conclusies trekken uit de historische ervaringen met de strategie van de communistische beweging. Fascisme kan alleen bestreden worden als kapitalisme. Het moet begrepen worden als een vorm van beheer van het kapitalistisch systeem. Een vorm die bijzonder wreed is, maar niet uitsluitend deze vorm is wreed. Verschillende vormen van beheer van het kapitalistisch systeem hebben allemaal de rol van de ‘slager’ van het volk gespeeld, zoals de geschiedenis ons leert.

We benadrukken dat we erkennen dat de communistische partij zich moet inzetten in de strijd tegen het fascisme om de volksmassa's zo breed mogelijk te mobiliseren in de antifascistische strijd. Ook mensen met sociaaldemocratische, liberale, conservatieve of andere opvattingen. Dit geldt nog meer als die strijd verbonden wordt met de nationale bevrijdingsstrijd, zoals het geval was met de bezetting door nazi-Duitsland. Juist die strijd is een belangrijke 'leerschool' voor de massa's om te zien wat kapitalisme werkelijk is en wat het voortbrengt, en dat de omverwerping ervan noodzakelijk is – op voorwaarde dat de communistische partij in die strijd ook de ideologische en politieke strijd voert, niet alleen tegen het fascisme maar meer in het algemeen tegen de bourgeoisie en het opportunisme.

Bondgenootschappen tegen het fascisme kunnen daarom nooit gebaseerd zijn op de veronderstelde eenheid met burgerlijke krachten die zich maskeren als ‘antifascistisch’. Men kan bijvoorbeeld zien dat de sociaal-chauvinisten van het Wereld Anti-imperialistisch Platform kapitalisme en fascisme van elkaar scheiden, en dat ze zo uiteindelijk zogenaamd ‘antifascistisch’ Rusland steunen. De strijd tegen het fascisme vereist dat we het fascisme consequent ontmaskeren als ‘loopjongen’ van het grootkapitaal, als dienaar van de monopolies. Aan de andere kant moet de strijd tegen het fascisme gecombineerd worden met de strijd voor het socialisme-communisme. Consequent en hard werken is van ons vereist, om bondgenootschappen tegen fascisme en kapitalisme op te bouwen in arbeidersorganisaties, op werkplekken, in volksbuurten; en niet toe te laten dat we verstrikt raken in valse dilemma's zoals die ons door de bourgeoisie worden voorgeschoteld. Alleen dan kan de strijd tegen het fascisme slagen – door de onderliggende oorzaak, het kapitalistische systeem, uit te schakelen.

Commissie Internationaal van het Partijbestuur van de NCPN