De ernst van de droogte

De natuur slaat alarm: In april brandde hei en bos, in mei zagen we wind-en zandhozen. Het is geheel ongebruikelijk dat in deze lentemaanden het al zo droog blijft, dat natuurgebieden in de Belgische provincie Antwerpen en in de Nederlandse provincie Limburg in brand schoten. In mei maakte de aanhoudende droogte dat we op de Kempische akkers wind- en stofhozen zagen.

Even ongebruikelijk zo vroeg in de lente zijn de eerste warmte-orkanen aan de kust van Noord-Amerika en de cyclonen in Oost-Azië die de kusten van India en Bangladesh teisteren. Het orkaan-cycloon-tornado seizoen begint normaal pas in de zomer.

In het jaar 2019 stond de wereld letterlijk in brand. In juli en augustus vonden branden plaats van de Amazone in Zuid-Amerika, over Siberië tot de veenwouden in Indonesië. Van november 2019 tot februari 2020, vier maanden lang, de wouden in Australië. Al die branden jagen nog meer broeikasgassen de atmosfeer in en jagen de klimaatontaarding verder op. De jaren 2017, 2018 en 2019 waren zeer droog voor onze streken. Het jaar 2020 lijkt dezelfde weg op te gaan.

De natuurlijke ecosystemen hebben het moeilijk door de klimaatontaarding. De klimaatzones schuiven op van de evenaar naar de polen. Dat gaat sneller dan dat de bijbehorende plantengroei kan opschuiven. De dierenwereld verliest haar natuurlijke omgeving. Tegelijk met de klimaatverandering zitten we ook midden in een crisis van verlies aan biodiversiteit. (beeld overgenomen van www.greenpeace.org 29/08/2019)

De band tussen extreme weersomstandigheden en de klimaatverandering is duidelijk en bewezen...

De broeikasgassen houden de warmte vast in de onderste luchtlagen tot op circa 10 km hoogte. Tegelijk verkoelen de hogere luchtlagen. Die sterkere verticale temperatuursgradiënt is een oorzaak van heviger warmtestormen. Door de verdamping bouwen donderwolken kilometers hoog op totdat zij in de ijskoude hogere atmosfeer komen en de vochtigheid als knikkersgrote hagelbollen naar beneden komt.

Verder zijn de straalstromen op circa 10 km hoogte door het groter opwarmen van de poolgebieden onstabiel geworden en gaan steeds meer kronkelen, in plaats van evenwijdig met de evenaar te blijven. Waar een kronkel in de straalstroom naar het zuiden plooit zal het extreem kouder zijn. Waar een kronkel naar het noorden plooit zal het extreem langdurig warmer zijn. De bodem droogt uit. De verkoeling door waterverdamping verdwijnt. Dan krijgen we het fenomeen 'hittegolf'.

Matigen van de klimaatontaarding en aanpassen aan de nieuwe weerfenomenen

Voor de coronapandemie volgden de meeste politici de oproep van de wetenschappers om de grafiekcurve aan besmettingen af te vlakken. Het is de hoogste tijd om dat ook te doen voor de grafiekcurve van de klimaatontaarding (dat is het gehalte aan broeikasgassen in CO2-equivalenten in de atmosfeer). Dat 'afvlakken van de curve' noemen we 'matigings'maatregelen.

Tegelijkertijd zullen we ons ook moeten 'aanpassen' met structurele maatregelen in de ruimtelijke ordening, in de landbouw, in de industrie, in het transport. Matiging en aanpassing dus.

Dat roept tegelijk de vraag op naar sociale rechtvaardigheid. Beschikken over voldoende drinkwater is een basisrecht, net zoals beschikken over voldoende energie. Dat is niet gewaarborgd nu. In de kapitalistische marktlogica, spreken velen over 'duurder' maken van het water, om zo aan te zetten tot waterbesparing. Dat is onze keuze niet. Wie geld heeft kan het goed hebben, de anderen niet. Oplossingen dienen collectief te zijn, niet individueel. Als er ernstige tekorten zijn, zal er gerantsoeneerd moeten worden.

Het is géén vaststaand gegeven dat er watertekorten voor normaal verantwoord gebruik zouden zijn. Op jaarbasis valt er meer dan genoeg regen. Het grote ecosysteem blijft intact, van waterverdamping uit zeeën en oceanen, meevoeren van de warme vochtigheid met de wind, en neerslag waar afkoeling mogelijk is. De grote verstoring is het afsmelten van de gletsjers, waardoor neerslag sneller afvloeit en niet geleidelijk over het hele jaar loskomt. Van dezelfde orde is ontbossing, waardoor ook geen water in de hogere brongebieden vastgehouden wordt. Nederland kent daardoor zowel het overstromingsgevaar door de Rijn en de Maas, als de te lage waterstand voor de scheepvaart op deze rivieren.

Op dat grote ecosysteem grijpt de menselijke activiteit in. Dat is in orde, zolang bepaalde kantelpunten niet overschreden worden. Waar die kantelpunten liggen, kunnen we weten uit ervaring of door bestudering. Het is onze strijd dat die menselijke activiteit zo gepland wordt dat zij niet de draagkracht van de ecosystemen overschrijdt.

Het hergebruik van afvalwater en stortregen veralgemenen

In grote delen van onze landen is er verdroging van de natuurgebieden door teveel oppompen van grondwater. België is meer dan Nederland uiterst gevoelig voor droogte en watertekorten. Naast de landbouw, lijdt ook de industrie daaronder.

We hebben een hoge graad aan petrochemische nijverheid, die hoofdverbruikers zijn: water als grondstof, als proceswater voor stoomproductie, als koelwater... Elk normaal bedrijf heeft een eigen waterzuivering. Per bedrijf of per cluster van bedrijven zou het waterverbruik verder geoptimaliseerd kunnen worden, zodanig dat met de gewone regenval en het verder opzuiveren van het gebruik van de waterzuivering, het verspillen van drinkwater voor industriële doeleinden overbodig wordt. Wegens de enorme impact is het ethisch en sociaal verantwoord om de grootgebruikers van water hier toe te verplichten.

Een ander aandachtspunt zijn de bebouwde zones: bij stortregens gaat veel water verloren door rechtstreekse afvloeiing. Die volumes zouden we kunnen opvangen door ingrepen in de ruimtelijke ordening. Rechtstreeks gebruik van lokaal opgevangen regenwater raakt steeds meer ingeburgerd, maar vooral op individueel initiatief. Om goed te zijn zouden in onze contreien voor elk gezin een buffervoorraad van 20 kubieke meter beschikbaar moeten zijn. De overheid zou dit collectief moeten organiseren in haar urbanisatieplannen.