De Europese Milieusituatie 2020

Het Europees Milieu Agentschap werd in 1990 opgericht als kenniscentrum voor de milieutoestand in Europa. Om de vijf jaar geeft het een rapport uit: 'State and Outlook Environment Report', afgekort SOER. Eind november kwam het SOER2020 uit. Vooraan staat een zinnetje dat mij opviel: 'Juridische mededeling: De inhoud van deze publicatie komt niet noodzakelijkerwijs overeen met de officiële adviezen van de Europese Commissie of andere instellingen van de Europese Unie'. Het verslag beperkt zich niet tot droge statistieken, maar bekritiseert ook de huidige aanpak in Europa. Van de 36 onderzochte milieudoelstellingen, zijn er 21 niet op schema in 2020.

Het EMA is gevestigd in Kopenhagen en wordt geleid door de Belg Hans Bruyninckx. Die hoor ik graag spreken. Hij bevindt zich redelijk links in het politiek spectrum. Hij durft tegen de schenen te schoppen. Hij bekritiseert terecht de Europese aanpak van de laatste 40 jaar. Het gaat niet om een 'beetje meer' te doen, maar om het fundamenteel anders aan te pakken. Hij vraagt om het milieu als een systeem over alle maatschappelijke sectoren te bekijken. Hij wijst op de einddoelstelling en vraagt dat deze bindend zou zijn, niet enkel zuiver raadgevend en vrijblijvend. Hij vraagt ingrijpen van de overheid voor een striktere regie. En vooral legt hij de nadruk op het betrekken van de bevolking bij het beleid en eist dat de ecologische transitie sociaal rechtvaardig is voor iedereen.

Als je zo consequent zou doorredeneren kom je in het maatschappelijk debat terecht dat vandaag heel het milieuvraagstuk beheerst: gaan we voor een neoliberale aanpak met allerlei 'marktmechanismen' of kiezen we voor een veel efficiënter en planmatig optreden vanuit de overheid? Door zijn positie als 'Uitvoerend directeur van het Europees Milieuagentschap' zal Hans Bruyninckx hierin geen stelling nemen. Wij doen dat wel.

Mooie visie, maar remmende keuzes voor een concurrerende economie...

Het rapport verwijst naar het 'Zevende Milieu Actie Programma' van de Europese Unie. Daarin staat als algemene doelstelling die Hans Bruyninckx citeert 'goed leven, binnen de grenzen van onze planeet'. In zijn bondigheid kan iedereen dat wel beamen. Maar hoe wordt dat uitgewerkt? Ik citeer uit de overkoepelende visie voor het Europese milieu en de Europese samenleving die is opgenomen in het zevende milieuactieprogramma (7e MAP), waarin wordt gesteld voor 2050:

"We leven dan goed, binnen de ecologische grenzen van de planeet. Onze welvaart en onze gezonde omgeving zijn te danken aan een innovatieve circulaire economie waarin niets wordt verspild en waarin natuurlijke hulpbronnen duurzaam worden beheerd en de biodiversiteit wordt beschermd, naar waarde geschat en hersteld op manieren die de veerkracht van onze samenleving versterken ...". Tot daar niets verkeerd. Dat wordt verder uitgewerkt: "Het milieubeleid van de EU wordt geleid door drie thematische beleidsprioriteiten in de 7e MAP:

1. het beschermen, behouden en verbeteren van het natuurlijk kapitaal van de EU;
2. de EU omvormen tot een hulpbronnenefficiënte, groene en concurrerende koolstofarme economie; en...
3. de burgers van de EU beschermen tegen milieugerelateerde druk en risico's voor hun gezondheid en welzijn."

'Concurrerend' en 'competitief' moeten de Europese bedrijven zijn tegenover de rest van de wereld, dat blijft steeds de onderliggende kapitalistische gedachte. Terwijl juist die opvatting heel het milieubeleid onderuit haalt en afremt.

Bruto Nationaal Product of Totaal Maatschappelijk Inkomen?

En dan verder: "... Onze koolstofarme groei is allang losgekoppeld van het gebruik van hulpbronnen, waardoor het tempo van een veilige en duurzame mondiale samenleving is vastgesteld ...".

"... Europa heeft meer vooruitgang geboekt op het gebied van hulpbronnenefficiëntie en de circulaire economie. Het materiaalverbruik is afgenomen en het efficiënt gebruik van hulpbronnen is verbeterd terwijl het bruto binnenlands product is toegenomen".

Hier komen we in het debat over GROEI, te verstaan als 'groei van het bruto nationaal product. Wat is dat bnp precies? Zeker geen maatstaf voor 'welvaart', zoals het wordt genoemd. Het is het geheel aan inkomsten uit loonarbeid, zelfstandige arbeid en financiële inkomsten, binnen een bepaald land. Het bnp wordt uitgedrukt in een munteenheid. Het is een nuttige maatstaf om het relatieve aandeel van sectoren in de economie van een land te vergelijken. Ook om de verhouding te kennen waar de inkomsten van het land naartoe gaan: zoveel naar loonarbeid en zoveel naar kapitaalhouders. Het bnp kan dus ook groeien door ongelijke handel en speculatie, zonder dat er een daadwerkelijke productie achter schuilt. 'Ontkoppeling van bnp en emissies' of een groter bnp met een minder sterk stijgende emissie van broeikasgassen is dus niet noodzakelijk een pluspunt, als het nog om een stijging in absolute waarde gaat, ver voorbij de grenzen van de planeet.

Marxisten spreken liever van het Totaal Maatschappelijk Inkomen. Dat is het geheel van geleverde arbeid in de beschouwde maatschappij. Dat wordt gerekend in arbeidstijd. Met het omrekenen naar de equivalente geldwaarde kun je de geweldige roof duiden van de kapitalistenklasse op de arbeid van de werkende mensen.

De kritiek op de 'consumptie- en productiemethoden'

Een deel van de milieubeweging richt de pijlen op de groei van het bnp, als bron van het klimaatprobleem. De consumptiedrang wordt als oorzaak genoemd. Anderen, zoals ook dit rapport2020, spreken over het globaal aanpakken van de 'consumptie- en productiemethoden'. Dat is al beter. Maar wie bepaalt wat er geproduceerd wordt? Wie bepaalt hoe de maatschappij georganiseerd wordt? Wel, niet de werkende mensen... Die kunnen wel protesteren en actievoeren, maar zij nemen niet de eindbeslissing... Als we doordenken dan wordt het duidelijk dat de eigendomsverhoudingen en machtsverhoudingen in deze kapitalistische samenleving het probleem zijn.