De fopspeen van een juridisch level-playing-field

Er is een nieuw samengestelde Tweede Kamer. Het ene na het andere andere 'verse' Kamerlid, niet veel anders dan de oudgedienden, steekt enthousiast zijn of haar hand op, als de vraag gesteld wordt wie wil meewerken om het kapitalisme in Nederland verder op de rails te zetten. In Nederland is het idee dominant, dat we in een politiek en juridisch 'level playing field' leven. En dit idee heeft de politieke strijd een specifiek uiterlijk gegeven.

Wat wil 'level-playing-field' zeggen? Het is een rechtvaardigheidsprincipe, waarbij niet noodzakelijk is dat elke speler evenveel kansen heeft om te slagen, maar wel dat alle spelers het spel spelen volgens dezelfde regels. Na 1945 werd dit idee, dat iedereen dezelfde juridische startpositie kan hebben, actief verspreid in Nederland. Ook in een kapitalistische economie zou dit mogelijk zijn, al wordt die juist gekenmerkt door extreme verschillen in bezitsverhoudingen.

Het idee wordt nu vooral gebruikt om te claimen dat het mogelijk is, dat een parlement via wetten en regelgeving kan zorgen dat iedere Nederlander dezelfde startpositie heeft. En als dit misgaat moeten de procedures scherper worden afgesteld. Niet het kapitalisme dicteert de werkelijkheid, maar de procedures moeten scherper worden afgesteld. Met betere parlementaire controle zou het meeste onrecht kunnen worden voorkomen. Uitbuiting en onrecht is 'weg te managen', zo impliceert dit parlementaristische idee van 'level playing field'.

Hayek en de 'Rule of Law'

Toen het boek 'The Road to Serfdom' van de econoom Hayek verscheen in 1944, raakte dat een gevoelige snaar bij de Nederlandse politieke elite. En zijn ideeën kregen vleugels, mede ook dankzij de toenmalige economische basis die de Amerikaanse Marshallhulp creëerde in Nederland. Nog steeds worden er door huidige politici en bestuurders van grote bedrijven vaak naar Hayeks politieke ideeën verwezen.

Wat is de kern van Hayeks betoog? De reden voor het ontstaan van het fascisme zou zijn dat door socialisten collectief gestreden was voor rechtvaardige economische belangen. Lees: er vond bewust gevoerde klassenstrijd plaats. Door de toegevingen aan druk van klassenorganisaties, van linkse partijen, vakbonden, actiecomités en arbeidersraden, was er in Hayeks idee een politieke cultuur ontstaan, die de voedingsbodem voor het fascisme vormde.

In zijn ogen behoort de rol van de staat enkel te zijn: het creëren van een politieke cultuur van de 'Rule of Law'. Dus dat het parlement vooral, als een soort scheidsrechter, zorgdraagt voor wetten en instanties (zoals leger en politie), die individuen en bepaalde groepen, maar vooral hun bezittingen, moeten beschermen.

Mensen die vinden dat de maatschappelijke rijkdom niet sociaal rechtvaardig is ontstaan en dat het bijsturing door sociale planning verdient, zijn in Hayeks ogen vooral té moreel gedreven bezig. Dit gevoel van sociale rechtvaardigheid zou de kijk op hoe de zaken goed te managen zijn, vertroebelen. Pleiten voor sociale planning, die de opbrengst van de economie herverdeelt, is in zijn ogen de deuren openzetten voor antidemocratische ontwikkelingen.

Voor het gemak scheert Hayek communisten over één kam met fascisten. Hij ziet het verschil niet tussen een systeem dat uitbuiting wetenschappelijk ontmaskert en deze door een democratisch, collectief georganiseerde politieke strijd wil veranderen enerzijds en een fascistisch betoog van het aanwijzen van een zondebok om daarna te roepen om stevige maatregelen om die zondebok te elimineren.

Hayeks ideeën klinken nog door

Opmerkingen van Rutte, die bij het woord visie vooral aan de noodzaak van een opticien moet denken, lijken direct uit Hayeks boek te komen. In een parlement hoort het te gaan over wetten en beleid, die een gelijk speelveld in juridische zin creëren. Gaat er iets mis, wordt zichtbaar dat er onrecht geschiedt, dan is dat in Rutte's analyse nooit een uiting van de klassenverhoudingen en het kapitalisme in crisis.

De boodschap van de liberalen van de VVD en D66, is steeds weer: blijf weg van politiek bedrijven op basis van opvattingen over wat sociale rechtvaardig is of niet. Of zoals Rutte steeds oppert: politiek en principes zijn verschillende zaken. Het enige dat belangrijk is: helder zien wat nodig is in de dagelijkse praktijk. Wat wel en niet werkt. Pragmatisme dus. De analyses in de Tweede Kamer zijn nooit gericht op waarheidsvinding en ontmaskering van diegene die de winsten opstrijken, het is alleen een instrument om vast te stellen wat nodig is om procedures beter af te stellen.

De roep om wat meer dualisme en meer controle van het parlement, is een uiting van de filosofie van het pragmatisme. Deze politieke filosofie, afkomstig uit de VS, gaat perfect samen met het rabiaat anticommunistische betoog van Hayek, en is dominant in parlementair Nederland.

Ook talrijke protestbewegingen omarmen het pragmatisme

Het is ook belangrijk te zien, dat de politieke filosofie van het pragmatisme en Hayeks betoog tegen collectieve strijd buiten het parlement om, niet enkel een liefhebberij van liberalen is. Opvallend vaak is de huidige protestbewegingen ook sterk door deze ideeën beïnvloed geraakt.

Als voorbeeld bespreek ik hier de klimaatbeweging. Maar er zijn ook andere voorbeelden uit de strijd tegen racisme en bijvoorbeeld voor een beter pensioen, die laten zien dat protest in Nederland steeds meer gekenmerkt wordt door een procedurele en juridische aanpak. In tegenstelling tot een radicale politieke kritiek op klassenheerschappij en het kapitalisme. Hierdoor raakt de noodzaak van een consequente strijd voor meer democratische zeggenschap buiten beeld. Ook die van directe zeggenschap over wat bedrijven doen en hoe zij produceren. Want het idee van een level playing field stelt dat die zeggenschap op individueel niveau al voldoende is.

Klimaatprotest via de rechtbank

Het heeft er alle schijn van dat een groot deel van de milieubeweging, die eerder haar antikapitalistische veren al afschudde, het idee van een juridisch level playing field volledig omarmt. Veel acties vertrekken vanuit het idee dat iedereen zijn of haar recht kan halen bij de rechtbank en via juridische procedures beleid van overheid en bedrijven kan bijsturen. Resultaat is dat de klimaatdiscussie nu vooral gaat over juridische kwesties en veel minder over de economische achtergronden waarbij winstmaximalisatie een doorslaggevende rol speelt in de vernietiging van onze leefomgeving.

De laatste twee Nederlandse kabinetten hebben vooral een juridische contextvoor groen beleid willen creëren. Een context dat bedrijven stimuleert groen en klimaatvriendelijk te worden. Zo werden elektrische auto's met allerlei maatregelen gepromoot. Dat zou een verlaging van de uitlaatgassen opleveren. Omdat de kapitalistische autobedrijven, die dit groen beleid praktisch uitvoeren, uit winstoverwegingen meegingen met de vraag van klanten naar grotere en luxere auto's, is de CO2-winst feitelijk maar zeer gering.

Zo zorgt online werken wel voor minder werkgerelateerd verkeer. Maar de servers waarop dat online-werken gaat, gebruiken zoveel extra energie, dat dit efficiënt thuiswerken tegelijkertijd alle extra stroom van de nieuwe windmolenparken opeist. En dus is het klimaat met deze windmolenparken er niet veel mee opgeschoten. De lage kosten van windenergie heeft er vooral toe geleid dat Microsoft en Google het ene na het andere serverstation in Nederland bouwen. Zo subsidiëren we vooral het dividend van aandeelhouders van deze bedrijven met Nederlands groen beleid.

Er zijn tal van voorbeelden, die laten zien dat de groene investeringen enkel bepaalde nieuwe groepen kapitalisten winst opleveren, maar dat het juridisch en parlementair aangestuurde groene beleid géén daling van energiegebruik en minder vernietiging van de natuur oplevert.

Het klimaat redden is niet een kwestie van het kapitalisme beter 'managen'. Dat is klimaatprotest terugbrengen naar een kwestie van de politiek juridisch bijsturen en vooral illusies kweken om het level playing field te laten voortleven in Nederland.

Conclusie

Moet links dit juridisch activisme niet juist toejuichen? Is deze aanpak een succesvolle stok in het vliegwiel van de kapitalistische motor? Of is het enkel meespelen van het spel met de valse overtuiging dat we allemaal spelers zijn op hetzelfde juridische niveau?

Vragen die we de komende tijd moeten beantwoorden. Want dit is het uiterlijk van de klassenstrijd in Nederland op dit moment. Strijd in de rechtbank is altijd een integraal onderdeel van de strijd voor democratie en sociale rechtvaardigheid geweest. Maar dan wel vanuit een klassenbewustzijn gevoerd. Door klassenstrijd weer centraal te stellen kan worden voorkomen om in de door de liberalen gegraven ideologische val van een level-playing-field te stappen.