De gevaarlijkste man van Zutphen

De heer Vlastuin is “een zeer gevaarlijke man die ‘erschossen’ moet worden.” Zo omschreef de toenmalige NSB-burgemeester Tesebeld de communistische verzetsstrijder Jan Willem Vlastuin in de avond van 9 september 1944 tijdens een NSB-bijeenkomst in Zutphen. Diezelfde avond werd hij na een korte achtervolging vermoord door twee dronken SS-officieren. Zijn laatste woorden waren “Niet schieten! Niet schieten!” Inderdaad, Vlastuin was een gevaar. De vraag is echter, een gevaar voor wie?

Op zondag 4 mei herdachten wij het leven en de strijd van Jan Willem Vlastuin. De herdenking werd georganiseerd door een collectief jonge Zutphense kunstenaars genaamd ARMED en Erfgoedcentrum Zutphen, in samenwerking met afdeling Overijssel van de CJB.

Jan Willem Vlastuin was kleermaker, getrouwd en had zeven kinderen. Op het eerste gezicht niks bijzonders. Maar Vlastuin was ook communist en daarmee een doorn in het oog van de nazi’s. Zo verspreidde hij tijdens de bezetting De Waarheid, de illegale verzetskrant van de CPN, en riep hij zijn medemensen op zich te verzetten tegen de onderdrukker.

Het fascisme, en daarmee het nazisme, is het laatste redmiddel van de heersende klasse om hun positie te behouden. Het communisme is eigenlijk precies het tegenovergestelde: het enige redmiddel van de arbeiders om zich te bevrijden van de heersende klasse. Het is dan ook geen toeval dat communisten en fascisten altijd lijnrecht tegenover elkaar hebben gestaan. Vlastuins communistische overtuiging en strijd voor de werkende klasse heeft hem uiteindelijk het leven gekost. De heer Vlastuin was zonder twijfel “een gevaarlijke man”, een gevaar voor de kapitalistische klasse en diens heerschappij. NSB-burgemeester Tesebeld niet: na de oorlog werd hij vrijgesproken, ondanks overtuigend bewijs dat hij de opdrachtgever van deze laffe moord was.

Samen met nabestaanden, buurtbewoners, kameraden en sympathisanten begonnen wij de dag bij de Kruittoren in Zutphen, een hoektoren uit de 12e eeuw en inmiddels de thuisbasis van de Artistieke Recollectie-Militie voor Engagement en Dialoog. Norya Figueiredo van ARMED begon met een toespraak over het belang van niet alleen herdenken, maar ook het voortzetten van de strijd tegen fascisme en onderdrukking. Vervolgens sprak Hidde van de CJB over de rol van het fascisme bij het in stand houden van de kapitalistische uitbuiting. Na de toespraken liepen wij met een groep van zo’n zeventig mensen naar de IJsselkade waar Menno Tamminga, voormalig NRC-redacteur, ons vertelde over de verzetsgeschiedenis van Zutphen, waar bij enkele verzetsstrijders naast Vlastuin werd stilgestaan. Het meest ontroerende moment van de dag was bij het huis van Vlastuin zelf, een kleine hoekwoning in het centrum van Zutphen. Hier sprak kleinzoon Rob Vlastuin over zijn grootvader en de barbaarse wijze waarop hij is omgebracht in de Bernardsteeg. Het smalle steegje, vlakbij het familiehuis, vermeed Robs vader zijn leven lang.

In de introductie benadrukt Hidde het hedendaagse belang om verzetsstrijders zoals Vlastuin te herdenken

Kleinzoon Rob Vlastuin vertelt over zijn opa en zijn verzet, zijn moord en de impact op de nabestaanden

Voor de familiewoning die de communist moest ontvluchten op de fatale avond, waarna hij in een steegje verderop werd neergeschoten

Toespraak bij het monument aan de IJsselkade voor de negen verzetsstrijders die daar op 31 maart 1945 zijn gefussilleerd

Previous Next

In plaats van deze communistische verzetsstrijder te eren, werd de familie Vlastuin na de oorlog verketterd. Het was zelfs zo erg, vertelde Rob, dat zijn vader probeerde te solliciteren onder de naam ‘Vlas’. Het lukte namelijk niet om werk te vinden met zijn echte naam; een naam die aan zo’n ‘gevaarlijke’ man als zijn vader was toegeschreven. En door de moord heeft de bezetter niet alleen zijn opa het zwijgen opgelegd, maar ook Rob’s vader, die hem in de vorige eeuw bijvoorbeeld ontraadde om te dienstweigeren. Zo laten de wonden van het verleden nog steeds hun littekens op het heden na.

Het opkomend fascisme, toenemend oorlogsgetrommel en de genocide van het Palestijnse volk laat zien dat de strijd van Vlastuin helaas nog niet voorbij is. Laten wij hem dan ook niet alleen herdenken, maar vooral zijn strijd voortzetten. De herdenking werd daarom ook afgesloten terug bij de Kruittoren, waar mensen de gelegenheid kregen om met elkaar de verbinding aan te gaan en te praten over het thema verzet. Zoals Norya zei tijdens haar toespraak: wat zijn twee minuten stilte als je de rest van het jaar ook stil bent?