De ontwikkelingen in Afghanistan in het licht van de internationale imperialistische tegenstellingen

Er komt maar geen eind aan het leed van het Afghaanse volk. De afgelopen maanden verliepen de ontwikkelingen razendsnel. De regering van president Ghani verloor in korte tijd de controle over het land en de taliban kregen nagenoeg het hele land onder controle.

Deze ontwikkelingen komen zeker niet uit de lucht vallen. Afghanistan bevindt zich in het middelpunt van grote geopolitieke tegenstellingen tussen verschillende imperialistische machten die aanzienlijke belangen hebben in de regio.

De VS past zijn strategie aan

De VS wil al een aantal jaren zijn troepen terugtrekken uit Afghanistan en is bezig geweest dat voor te bereiden. Daarbij stuurt zij al enige tijd aan op deelname van de taliban aan een toekomstige regering, waarover ze heeft onderhandeld met de taliban. Op 29 februari 2020 kwam de VS - destijds onder het presidentschap van Trump - tot een overeenkomst met de taliban. Daarin beloofde de VS alle troepen van de VS en haar NAVO-bondgenoten terug te trekken.

In ruil daarvoor gaven de taliban garanties dat zij geen ruimte zouden bieden aan organisaties die een bedreiging kunnen vormen voor de VS of haar bondgenoten. Tegelijkertijd sprak de VS met de Afghaanse regering af dat zij open moest staan voor onderhandelingen met de taliban.

De terugtrekking van de troepen uit Afghanistan heeft weinig te maken met sommige voorwendselen die in de burgerlijke media worden herhaald, zoals "besparing van belastinggeld". De terugtrekking is een uitdrukking van de algemenere verplaatsing van de militaire en geopolitieke aandacht van de VS. Dit heeft alles te maken met de toenemende concurrentie van China, die door het ministerie van Defensie van de VS wordt aangemerkt als 'No. 1 pacing challenge'.

De Chinese economie groeit ten opzichte van die van de VS en Chinese monopolies concurreren over de hele wereld met Amerikaanse monopolies om markten en grondstoffen. De afgelopen jaren eist China ook op diplomatiek vlak meer invloed op en breidt het zijn militaire aanwezigheid in het buitenland uit. De VS ziet deze ontwikkeling als een bedreiging voor haar positie in het internationale imperialistische systeem. In dat kader geeft het leger van de VS - al sinds het presidentschap van Obama - prioriteit aan het ontwikkelen van krachten rond de Stille Oceaan [vet redactie Manifest].

Op 14 april jl. gaf Biden, de huidige president van de VS, aan: "In plaats van weer terug te gaan naar oorlog voeren tegen de taliban, moeten we kijken naar de uitdagingen die voor ons liggen", waarbij hij wees op "de sterke concurrentie waarmee we geconfronteerd worden van het steeds assertievere China." In de toespraak van president Biden op 16 augustus, waarin hij het beleid om de troepen snel terug te trekken verdedigde, stelde hij: "Onze echte strategische concurrenten - China en Rusland - zouden niets liever willen dan dat de VS doorgaat met het aanwenden van miljarden dollars en aandacht besteden aan het eindeloos stabiliseren van Afghanistan."

De terugtrekking van de troepen uit Afghanistan wil echter niet zeggen dat de VS zich niet meer met deze regio zal bemoeien. Integendeel, de VS is opzoek naar bondgenoten in de regio [zoals nu met Australië en Groot-Brittannië, nvdr] en probeert bij verschillende landen in Centraal-Azië toestemming te krijgen om nieuwe militaire bases te openen, om zo haar positie in de regio te beschermen. Tegelijkertijd probeert de VS instabiliteit te creëren in de regio, om zo de belangen van concurrerende machten zoals China en Rusland te dwarsbomen. Dat doet ze door de troepen snel terug te trekken en de taliban vrij spel te geven. De taliban hebben daar heel goed gebruik van weten te maken.

In de afgelopen maanden heeft de VS al met verschillende landen overlegd over de situatie in Afghanistan na de terugtrekking van de troepen, en wat zij kunnen bieden om de stabiliteit in de regio zogenaamd veilig te stellen (terwijl de VS zelf bijdraagt aan het creëren van instabiliteit), wat niets anders betekent dan het uitbreiden van de militaire aanwezigheid en economische betrekkingen. Zo is de situatie in Afghanistan o.a. besproken bij de recente bezoeken van de minister van Buitenlandse Zaken van de VS Blinken en staatssecretaris Sherman aan Pakistan, India, Koeweit en Mongolië.

Met de snelle terugtrekking van de troepen uit Afghanistan probeert de VS dus enerzijds krachten vrij te maken om andere 'fronten', zoals de Stille Oceaan, te versterken, en anderzijds probeert ze instabiliteit te creëren in de regio om de belangen van concurrenten China en ook Rusland in deze regio te dwarsbomen.

Economische belangen van Chinese monopolies in Centraal-Azië

Een belangrijke reden dat Afghanistan een middelpunt is voor de tegenstellingen tussen de VS en China, maar ook Rusland, is dat deze regio belangrijk is voor het Chinese Belt and Road Initiative, in het Nederlands vaak de 'Nieuwe Zijderoute' genoemd. Daarbij worden enorme investeringen gedaan door China in het aanleggen van transportroutes in Azië en Afrika, evenals in energieproductie en andere sectoren. Daarmee krijgt China controle over belangrijke markten, grondstoffen en transportroutes, en breidt het zijn invloed uit.

Chinees kapitaal wordt al op grote schaal in Centraal-Azië geïnvesteerd. China investeert sinds 2002 in de ontwikkeling van de haven Gwadar, in het zuidwesten van Pakistan. Een haven die door de diepe bodem goed geschikt is voor grote zeeschepen en een belangrijke haven kan worden in de regio. Via die haven importeert Afghanistan nu al kunstmest en andere benodigdheden voor de agrarische productie uit China.

In het Pamir gebergte in het Oosten van Afghanistan aan de grens met China, investeert China in een wegennetwerk dat Afghanistan zal verbinden met Oost-China. De verwachting is dat het een grote impuls kan geven aan de import van waardevolle grondstoffen uit Afghanistan naar China.

Chinese monopolies zoals China Metallurgical Group Corp, Jiangxi Copper Corporation en Zijin Mining Group Company hebben sinds 2007 al exploitatierechten voor het winnen van koper in de regio Lowgar, waar zich een van de grootste kopervoorraad ter wereld bevindt. China is ook geïnteresseerd in de grote voorraden lithium in de Afghaanse bodem. Die grondstof is belangrijk voor uiteenlopende sectoren in de industrie, waaronder ook sectoren waar groei in zit, zoals productie van telefoons, hybride voertuigen of de gezondheidszorg.

Chinese bedrijven investeren ook grote bedragen in energieproductie. Chinese monopolies, zoals de China National Petroleum Corporation wilden investeren in energieproductie in het noorden van Afghanistan, maar dat is in de koelkast komen te staan door de toegenomen conflicten tussen de Afghaanse regering en de taliban in de afgelopen periode.

Op langere termijn ziet China in het kader van de Nieuwe Zijderoute dat Afghanistan, deels via Iran, een verbinding kan leggen met de Perzische golf en de Arabische zee (beide zeer belangrijke handelsroutes) en de Kaspische zee (een regio die rijk is aan belangrijke grondstoffen).

Ook Russische bedrijven investeren in verschillende sectoren, waaronder de bouw. Rusland is tegenwoordig een imperialistisch land dat de belangen van zijn monopolies in de regio probeert veilig te stellen.

Ondanks de grootse plannen zijn de Chinese en ook Russische investeringen in Afghanistan vooralsnog beperkt, mede door het gebrek aan veiligheid en stabiliteit in het land. De VS ziet China als belangrijkste concurrent en probeert te voorkomen dat concurrerende machten meer markten, grondstoffen en transportroutes in de regio onder controle krijgen. Daarom probeert de VS de instabiliteit en onveiligheid aan te wakkeren, zeker nu zij haar troepen wil verplaatsen naar andere fronten die prioriteit hebben.

Toenemende militaire aanwezigheid van China en Rusland

China en Rusland werken militair samen in het kader van de Shanghai-samenwerkingsorganisatie (SSO), waar ook Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan, Oezbekistan en sinds kort ook India en Pakistan lid van zijn. De SSO heeft verkondigd maatregelen te nemen tegen de destabilisatie van Centraal-Azië na de terugtrekking van de VS en de NAVO uit Afghanistan.

Op maandag 9 augustus begonnen Rusland en China met grootschalige gezamenlijke militaire oefeningen onder de naam Sibu/Cooperation-2021 in China met meer dan 10.000 militairen en betrokkenheid van landmacht, luchtmacht en marine.

Daarnaast zijn er de afgelopen weken oefeningen gehouden langs de Afghaanse grens. Op 22 juli heeft Tadzjikistan een enorme militaire oefening uitgevoerd - de grootste in de geschiedenis van het land - langs de grens met Afghanistan, waaraan niet alleen 100.000 gewone militairen maar ook 130.000 reservisten deelnamen. Van 2 tot en met 7 augustus voerden 1.500 Russische en Oezbeekse militairen oefeningen uit bij de militaire basis Termez in Oezbekistan, aan de grens met Afghanistan. Van 5 tot en met 10 augustus waren er militaire oefeningen in Tadzjikistan met ongeveer 2.500 Russische, Tadzjiekse en Oezbeekse militairen, op nog geen 20 km afstand van grens Afghanistan.

Belangen van China en Rusland in het conflict

Zowel China als Rusland hebben er belang bij dat de troepen van de Amerikanen en de NAVO vertrokken zijn uit Afghanistan. Maar ze hadden liever gezien dat het minder 'gehaast' was gegaan. Een einde aan de oorlog in Afghanistan, zou groen licht kunnen betekenen voor de investeringen die China en ook Rusland op het oog hebben in de regio. Maar dat vereist wel enige stabiliteit in Afghanistan en is ook afhankelijk van hoe het nieuwe regime eruit komt te zien en met welke buitenlandse machten betrekkingen worden opgebouwd.

Bovendien zijn de SSO-lidstaten bezorgd dat separatistische organisaties in deze chaos voet aan de grond krijgen en dat de onrust in Afghanistan overslaat naar buurlanden. Zo maakt China zich zorgen om de Islamitische Beweging van Oost-Turkestan, die volgens China een bedreiging vormt voor de veiligheid, vooral voor de regio Xinjiang. Rusland is o.a. bang dat de Islamitische Staat - die overigens vijandige relaties heeft met de taliban - gebruik zou kunnen maken van de situatie om haar positie in Noord-Afghanistan te versterken. De Russische ambassadeur in Afghanistan, Kabulov, impliceerde dat Rusland aanwijzingen heeft dat de Islamitische Staat in Afghanistan samenwerkt met de VS en door haar wordt bevoorraad en bewapend.

Rusland heeft zich ook uitgesproken tegen de plannen van de VS om nieuwe militaire bases in de regio te ontwikkelingen, en heeft de landen die bij het SSO zitten opgeroepen om elke poging van de VS om door te dringen in de regio tegen te gaan. Tegelijkertijd heeft Rusland aangegeven zelf 'hulp' te willen bieden en is het naar aanleiding van de ontwikkelingen in Afghanistan al bezig met de levering van wapens en militair personeel aan Tadzjikistan.

Overigens wisten ook China, Rusland en andere machten met belangen in de regio, zoals Turkije, dat de taliban weer een belangrijke rol zouden gaan spelen in de Afghaanse politiek. Daarom hebben ze in de afgelopen periode al onderhandeld met de taliban om hun belangen zoveel mogelijk veilig te stellen. Ondertussen proberen de taliban zich te 'rebranden' als legitieme partner voor de VS, China en Rusland.

China onderhandelt al sinds 2019 met de taliban en eind juli had de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi een ontmoeting met hen. De taliban hebben toegezegd dat Afghaans grondgebied niet gebruikt zal worden voor dreiging van de veiligheid van andere landen. China heeft op zijn beurt aangegeven bereid te zijn zaken te doen met een door de taliban geleid Afghanistan. De Russische speciale vertegenwoordiger (soort ambassadeur) voor Afghanistan Kabulov gaf zelfs aan dat de taliban "betrouwbaardere partners zijn dan de marionettenregering in Kabul."

Geopolitiek spel volop aan de gang; krokodillentranen om de bevolking

De tegenstellingen tussen imperialistische machten nemen toe en de gewone mensen zijn daarvan de dupe. Niet alleen de belangen van het kapitaal van de machtigste landen zoals de VS, Rusland en China zijn bepalend voor de ontwikkelingen. Ook allerlei regionale krachten, zoals Pakistan, Turkije, Iran en Saoedi-Arabië, spelen hun rol in het conflict en proberen de belangen van hun bourgeoisie in de regio te bevorderen.

Zo is Pakistan nauw betrokken bij het conflict in Afghanistan en ontvangen de taliban ook steun vanuit Pakistan, al ontkent de Pakistaanse regering daarbij betrokken te zijn. Turkije heeft ook aanzienlijke belangen in Afghanistan, aangezien meer dan 75 Turkse bedrijven in Afghanistan opereren, o.a. in de bouw, logistiek, energie en mijnbouw. Er zijn ruim 600 Turkse militairen in Afghanistan en Turkije probeert met verschillende voorstellen, ofwel via de VS of via de taliban, haar militaire aanwezigheid in Afghanistan te behouden, ook na de volledige terugtrekking van de NAVO-troepen.

De toekomst van Afghanistan is nu onzeker. Er vinden volop onderhandelingen plaats, waar formeel de VS, Rusland, China en Pakistan bij betrokken zijn, en op de achtergrond ook andere landen. Zij kijken naar de belangen van hun monopolies in de regio. Het Afghaanse volk heeft weinig goeds te verwachten van deze onderhandelingen.

Ondertussen huilt de burgerlijke politiek krokodillentranen over de situatie van de Afghaanse bevolking en in het bijzonder die van vrouwen onder de taliban. Terwijl het juist de VS en haar bondgenoten waren die een aantal decennia terug uit alle macht de reactionaire fundamentalistische Moedjahedien hebben gesteund (waar de taliban o.a. uit zijn voortgekomen), die streden tegen de volksrevolutie van 1978.

Met die revolutie werd Afghanistan een seculiere soevereine staat, waarin vrouwen en de arbeidersklasse als geheel belangrijke rechten verwierven. De revolutie werd echter bestreden door reactionaire, fundamentalistisch-islamitische groepen, die gesteund, bewapend en gefinancierd werden door imperialistische krachten zoals de VS en de NAVO, Pakistan en Saoedi-Arabië.

Alleen de Sovjet-Unie steunde de Afghaanse bevolking politiek en militair

De ontwikkelingen in Afghanistan tonen opnieuw dat er niets goeds kan komen uit imperialistische interventies zoals die van de VS en de NAVO in 2001, onder het mom van terrorismebestrijding. Imperialistische interventies leiden er elk jaar weer toe dat honderdduizenden mensen worden gedood of worden gedwongen hun leven achter te laten en te vluchten.

Onze solidariteit is met de bevolking van Afghanistan, die de 'pech' heeft te wonen op een belangrijke handelsroute en een rijke bodem. In plaats van dat de bevolking geniet van de rijkdom die zij voortbrengt, wordt zij al decennialang geconfronteerd met oorlog, bezetting en eindeloos leed.

Alleen de strijd van de arbeidersklasse en andere onderdrukte lagen van de bevolking tegen reactionaire fundamentalistische krachten en tegen het imperialisme dat zulke krachten creëert en gebruikt kan een uitweg bieden, een strijd die nauw verbonden is met de strijd tegen het kapitalisme.

(*) Voor dit artikel is gebruikgemaakt van 17 bronnen. Bekend bij de redactie. In het nieuwe 'Groene Boekje' (2005), waarin de officiële Woordenlijst der Nederlandse taal is opgenomen, wordt de term 'taliban' gebezigd, zonder hoofdletter. Dit nemen wij over. Verder houden wij de regel aan: de VS heeft (enkelvoud) en de Verenigde Staten hebben (meervoud).