De populariteit van vakbonden neemt toe, ondanks wat de NOS beweert

Het CBS heeft nieuwe cijfertjes uitgebracht, dit keer over het aantal leden van vakbonden.¹ De NOS was vlug om het te vertalen naar een artikel: “Opnieuw minder leden voor vakbonden, maar wel meer jongeren en vrouwen lid”.² Het aantal jongeren in de vakbeweging is dan wel gestegen, maar het “blijkt dat oudere werknemers kritischer zijn over vakbonden dan jongere werknemers”. Zijn die jongeren misschien naïef, en komt wijsheid met de jaren?

Gelukkig heb ik een brein, twee handen en een apparaat met internetverbinding, en dat is precies wat je nodig hebt om bronnen te kunnen checken. Laten we dus kijken of het geschetste beeld klopt.

In het verslag staat inderdaad dat het aantal vakbondsleden is gedaald met zo’n 15.000 tussen 2023 en nu, en er is weinig reden om dat in twijfel te trekken. Maar we herinneren ons wel van de middelbare school dat je alsnog met een kleiner stuk taart kunt eindigen als jij een groter stukje krijgt, maar de gehele taart krimpt. Oftewel, totale aantallen zijn vaak niet genoeg om iets goed te onderzoeken, je hebt ook percentages nodig.

Gelukkig leidt de NOS ons naar een andere CBS rapportage: de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden.³ Dit is een enquête en dus geen letterlijke telling, maar het voordeel is dat je zo percentages kunt onderzoeken. Je raadt het misschien al: In deze enquête was één van de vragen “Bent u lid van een vakbond?” Klare taal. Als we dat vergelijken met de getallen van het jaar daarvóór, dan zien we dat het lidmaatschap met 0,6% gestegen is.⁴

Deze groei zien we ook terug in statistieken over maatschappelijke participatie.⁵ Hoewel het weinig lijkt, komt het overeen met een groei van ongeveer 56000 in één jaar (wat intussen nóg meer zou kunnen zijn), een groter getal dan wat de NOS rapporteerde als daling.⁶ Dit is een stijging die de langere trend van daling doorbreekt, dus reden voor een feestje.⁷

De invloed van arbeidsmigratie

Hoe verklaren we deze statistieken, als het totale aantal daalde, en de beroepsbevolking ook licht gegroeid is?⁸ Het CBS probeert uiteraard zoveel mogelijk een algemeen beeld te geven, maar er wordt wel onontkoombaar gefilterd op mensen met een Nederlandse nationaliteit, of op z’n minst op mensen die de Nederlandse taal goed beheersen. Hier is een flinke overlapflinke met de mensen in Nederland waarvan je kan verwachten dat ze een bewuste keuze kunnen maken om zich bij een vakbond aan te sluiten.

Als we kijken naar hoe de beroepsbevolking is gegroeid, dan zien we dat die groei (net zoals bij de gehele populatie) geheel te danken is aan migranten.⁹ Dat zijn zo’n 277 duizend mensen waarvan we vrij zeker weten dat weinig van hen zich datzelfde jaar zullen aansluiten bij een vakbond, omdat ze niet weten van de bonden, de taal niet beheersen, en wel met andere dingen bezig zijn. Dat zij (nog) geen lid worden heeft dus weinig te maken met een daling van populariteit van de vakbonden.

Aangezien immigratie sterk is toegenomen in de laatste paar jaar, is het aandeel van nieuwe migranten dus groter geworden ten opzichte van het aandeel aan langer gevestigde migranten (waarvan je eerder kunt verwachten dat ze zich bij een vakbond zouden aansluiten).¹⁰ Dit is overigens wel een groot gemis voor de vakbonden aangezien vluchtelingen en arbeidsmigranten doorgaans het hardst worden uitgeknepen door het Nederlandse kapitaal.¹¹ Onder de streep betekent het toch gewoon dat er een kleiner deel van de werkende mensen georganiseerd is, maar als we deze groep nieuwe Nederlanders in de komende jaren kunnen bereiken, dan voorspel ik een explosieve groei aan vakbondslidmaatschap.

Al met al kunnen we wel stellen dat de beroepsbevolking die een bewuste keuze kan maken om zich bij een vakbond aan te sluiten, netto gedaald is, wat de procentuele groei kan verklaren. Dit laat zien dat de populariteit van vakbonden is gegroeid, hoewel de organisatiegraad wel gedaald is. Een vergelijkbare analyse kun je doen als het gaat over de gehele bevolking (in plaats van alleen de beroepsbevolking van 15 tot 75 jaar), waarbij het aantal overledenen steeds groter aan het worden is ten opzichte van het aantal kinderen dat wordt geboren, wat alleen gecompenseerd wordt door immigratie.¹²

En de ouderen?

Laat me nog even wat zout in de wonden strooien. Het beeld dat de NOS schetst van ouderen die “kritischer” zijn op de vakbonden, klopt ook niet. Het is specifiek de ouderen die géén lid zijn van een vakbond waarvan er meer van mening zijn dat de vakbonden niet voor hun belangen opkomen. Dat wil zeggen, van de redenen die te geven zijn om niet bij een vakbond aan te sluiten, werd die reden vaker gegeven door 45-plussers dan door jongeren. Erg waardevolle informatie.

Maar als je naar alle 45-plussers kijkt, dan zie je dat ze een positiever beeld van de vakbonden hebben.¹³ Wijsheid komt toch wel met de jaren! Daarnaast is de voornaamste reden om niet lid te zijn, met ruime afstand, dat men er nog nooit serieus over heeft nagedacht. Het gaat hier om maar liefst 55% van de niet-leden. Dus praat met je collega’s over de vakbond, want veel collega’s zijn slechts één vraag verwijderd van lid worden.

Waarom is de NOS zo selectief over welke cijfers ze rapporteren? Zijn de percentages in de enquêtes misschien wat minder interessant omdat ze niet dalen? Hoe dan ook, als de huidige trends van massaontslagen en militarisering zich voortzetten, en de werkende mensen zich zullen inspannen om hun stem luider te laten klinken, dan zal de komende jaren de groei van de vakbeweging op geen enkele manier meer te ontkennen zijn.

1. https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/80598ned/table?ts=1762008638159
2. https://nos.nl/artikel/2588614-opnieuw-minder-leden-voor-vakbonden-maar-wel-meer-jongeren-en-vrouwen-lid
3. https://monitorarbeid.tno.nl/publicaties/nationale-enquete-arbeidsomstandigheden-2024-resultaten-in-vogelvlucht/
4. https://monitorarbeid.tno.nl/publicaties/nationale-enquete-arbeidsomstandigheden-2023-resultaten-in-vogelvlucht/
5. Let op dat de groep ondervraagden dit keer de gehele bevolking betreft: https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/85541NED/table?ts=1738671114370
6. Huiswerkopgave: Als 1,44 miljoen (aantal vakbondsleden in 2023) 15,4% is (aantal mensen dat “ja” antwoordde in 2023 op de vraag of ze lid zijn van een vakbond), dan is het totaal zo’n 9,4 miljoen. Dit komt ongeveer overeen met het aantal werkenden in Nederland. Neem hier weer 0,6% van en je komt op zo’n 56 duizend.
7. Vergelijk met vakbondslidmaatschap van het jaar daarvoor: https://monitorarbeid.tno.nl/publicaties/nationale-enquete-arbeidsomstandigheden-2022-resultaten-in-vogelvlucht/
8. https://longreads.cbs.nl/dearbeidsmarktincijfers-2024/het-aanbod-van-arbeid/
9. https://longreads.cbs.nl/dearbeidsmarktincijfers-2024/het-aanbod-van-arbeid/
10. https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/bevolkingsgroei/groei
11. https://leesmanifest.nl/artikelen/hongaarse-arbeidsmigrant-wij-hebben-nog-nooit-van-de-fnv-gehoord/
12. https://longreads.cbs.nl/dearbeidsmarktincijfers-2024/het-aanbod-van-arbeid/
13. https://monitorarbeid.tno.nl/publicaties/nationale-enquete-arbeidsomstandigheden-2024-resultaten-in-vogelvlucht/