Het wereldkampioenschap voetbal in Qatar

Internationale solidariteit is een belangrijk beginsel van de vakbeweging. De FNV heeft in de doelstellingen opgenomen om, naast de arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden van werkenden in Nederland, ook die van migranten en werkenden elders in de wereld te verbeteren. Dat gaat van het bestrijden van uitbuiting van werknemers en het tegengaan van kinderarbeid, tot aan het uitwisselen van kennis met zusterbonden. De FNV heeft FNV Mondiaal opgericht om dit deel van haar werk goed te kunnen uitvoeren.

FNV Mondiaal voert voor de FNV-sectoren diverse projecten in de wereld uit. Projecten die gefinancierd worden door de FNV zelf, door sponsoren zoals bedrijfstakken of bedrijven vanuit cao-afspraken en door de Nederlandse overheid uit de pot van ontwikkelingsgelden. Soms komen deze drie stromen bijeen. Een andere keer ontstaat er een project tussen zusterbonden, geheel gefinancierd door de FNV-sectoren zelf.

De sector Bouw, Hout en Wonen van de FNV (de voormalige bond FNV Bouw & Hout) is aangesloten bij de EFBH (de Europese federatie van bonden in de bouw- en houtsectoren) en de BWI (de Building and Wood Workers International). De EFBH houdt zich vooral bezig met wet en regelgeving in Brussel. De BWI is vooral een solidariteitsorganisatie met projecten over de gehele wereld. De FNV is vaak vertegenwoordigd in het bestuur van de BWI en samen hebben zij honderden projecten in de wereld uitgevoerd. Een van de centrale thema’s is het verbeteren van de veiligheid, gezondheid, arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden van werknemers die actief zijn bij de bouw van stadions, hotels en infrastructuur van grote sportevenementen. Dit zijn vooral de Olympische Spelen en de wereldkampioenschappen voetbal. Dat zijn dermate grote evenementen dat er honderdduizenden arbeiders werkzaam zijn. Zo waren de FNV sector Bouw en de BWI actief op de bouw voor de W's in Zuid Afrika (2010), Brazilië (2014), Rusland (2018) en het EK in Polen en de Oekraïne (2012). Daarnaast waren zij actief voor de bouw van de Olympische Spelen in Engeland, Brazilië, Korea en Japan. In feite wordt elke grootschalige bouw voor een belangrijk evenement aangegrepen om de omstandigheden van de arbeiders te verbeteren.

Vanzelfsprekend zijn de BWI en de FNV ook actief in Qatar. Het WK zal in 2022 plaatsvinden in de hoofdstad Doha. De toewijzing van het WK voetbal aan Qatar is bijzonder omstreden. Gewoonlijk vindt het toernooi plaats in de zomer. Maar dan is het in Qatar boven de 40 graden Celsius en is het onmogelijk om te voetballen. Het is dan ook niet voor niets dat het toernooi verplaatst is naar november van 2022. Dan zijn de temperaturen lager. Topsporters kunnen blijkbaar niet in de hitte presteren, terwijl arbeiders die dit mogelijk moeten maken wel over een lange periode in deze extreme temperaturen moeten werken. De toewijzing aan Qatar is verder omstreden door de positie van vrouwen en LUBT-ers. De rechtspositie van vrouwen en LUBT-ers in de Golfstaten is beroerd. Achterstelling, beperkingen en strafrecht hangen hen boven het hoofd simpelweg omdat ze zijn wie ze zijn. Qatar is beslist een exclusieve samenleving. Rechten zijn voorbehouden aan de originele mannelijke Qatari. Het land is ook bijzonder omstreden als gevolg van de uitbuiting van migranten. Qatar staat niet alleen hierin. Ook de andere Golfstaten zoals Abu Dhabi en zelfs Saoedi-Arabië maken zich schuldig aan deze praktijken en daarmee aan de rechteloosheid van migranten. Het WK voetbal zou niet in één van deze landen moeten worden georganiseerd. Het toernooi in Qatar is dan ook alleen mogelijk geworden door de maffiapraktijken van de FIFA. Omkoping, fraude en zelfverrijking was aan de orde van de dag. Menige bobo van de FIFA is van het bed gelicht en veroordeeld. Kopstukken zoals Blatter en Platina zijn afgezet, maar hebben miljoenen in hun zak gestoken. Dat alles over de rug van uitgebuite arbeiders in Qatar.

Het BWI/FNV-project in Qatar wijkt behoorlijk af van de projecten in bijvoorbeeld Zuid-Afrika en Brazilië. In die landen werd nauw samengewerkt met de lokale vakbonden. Er was een vakbondsstructuur in deze landen en een bestaande arbeidersbeweging. De resultaten werden bereikt via gebruikelijk vakbondswerk, zoals acties, stakingen en onderhandelingen. In Qatar ontbreekt het aan een dergelijke structuur. Sterker nog, vakbondswerk is in Qatar verboden. Meedoen aan acties en stakingen leidt tot gevangenisstraf en uitzetting. Het was dus zaak om vanaf nul te beginnen met het opbouwen van arbeidersmacht. De FNV heeft er door middel van sponsoring voor gezorgd dat drie migranten in dienst kwamen bij de BWI als medewerker veiligheid & gezondheid. Deze medewerkers uit Nepal, India en de Filipijnen gingen met toestemming van de Qatarese overheid aan de slag op de bouwplaatsen om voorlichting te geven over veilige en gezonde arbeidsomstandigheden. Daarnaast werd er natuurlijk aan vakbondswerk en organisatie gewerkt. Dat moest vanzelfsprekend in het geheim. Op de bijeenkomsten die voor de diverse bevolkingsgroepen onder het mom van gezelligheidsvereniging werden georganiseerd, werd er vooral aan vakbondswerk en voorlichting over rechten en plichten gesproken. Ook werd er een door de FNV ontwikkelde applicatie voor de migranten verspreid, waarmee de migranten kennis konden nemen van hun rechten en konden communiceren met de BWI-medewerkers. Deze app is inmiddels verder ontwikkeld door de BWI, zoals beschikbaarheid in meerdere talen. Regelmatig was er een internationale delegatie in Doha om bouwplaatsen te bezoeken, migranten te ontmoeten in hun kampen en internationale aandacht te vragen voor de situatie in Qatar. Ook die bezoeken verliepen moeizaam. Vaak werden de delegaties gevolgd door geheime politie, werden ontmoetingen verboden en bezoeken aan de bouwplaatsen verhinderd.

Op één van de ontmoetingen met migranten troffen we ongeveer 15 personen die leefden in een soort van bouwval in de woestijn onder zeer slechte omstandigheden. Deze migranten hadden al 7 maanden werk noch inkomen omdat hun werkgever failliet was gegaan. Zij leefden van giften van liefdadigheidsinstellingen en anderen. Al het loon waar ze voor gewerkt hadden was niet uitbetaald, waardoor de schuld die ze hadden gemaakt om in Qatar te mogen werken niet afbetaald kon worden. Hun paspoorten waren ingenomen en zij hadden geen geld om terug te vliegen naar het land van herkomst. Tijdens het bezoek viel plotseling de politie binnen. Ternauwernood kon iedereen op tijd vertrekken, doch later bleek dat de migranten opgepakt waren en op het vliegtuig naar hun thuisland waren gezet. Het voordeel was dat ze op deze manier naar huis konden. Het nadeel dat ze geen cent hebben gezien voor hun werk en nooit meer naar Qatar mogen komen. Rechteloze uitbuiting en moderne slavernij. Al deze ellende is het gevolg van het in Qatar gehanteerde kafala-systeem waarbij elke migrant uitgeleverd wordt aan een lokale sponsor die de volledige zeggenschap over deze persoon heeft. De migrant mag niet reizen binnen Qatar, mag het land niet uit, mag niet van werkgever veranderen en het paspoort wordt ingenomen. Ook voor huisvesting en dagelijkse benodigdheden is de migrant volledig afhankelijk van wat de sponsor regelt.

De FNV heeft ook op andere wijze geprobeerd het systeem in Qatar aan te pakken en is een proces gestart tegen de FIFA. In de opvatting van de FNV is de FIFA door de toewijzing van het WK medeverantwoordelijk voor de misstanden in Qatar. Samen met een mensenrechtenadvocaat hebben we een rechtszaak gestart in Zwitserland, waarbij de FIFA aangeklaagd werd voor het schenden van de mensenrechten. Na langdurig procederen heeft de rechtbank in Zürich de zaak niet-ontvankelijk verklaard met de motivatie dat de FIFA geen mogelijkheden had om de overheid in Qatar iets te laten veranderen aan de volgens de FNV mensonwaardige praktijken. Schijnbaar is zelfs de Zwitserse rechtbank niet opgewassen tegen de machtige en rijke FIFA en daardoor hebben de uitgebuite migranten het nakijken.

We zijn inmiddels ruim 7 jaar verder. Veel is er bereikt. Vooral onder druk van de internationale vakbeweging, de internationale pers, de Verenigde Naties en organisaties zoals Amnesty International. De FIFA heeft in haar beginselen opgenomen dat mensenrechten voortaan een rol zullen spelen bij toewijzing voor een toernooi. In Qatar zijn nieuwe kampen gebouwd voor migranten. Het verderfelijke kafala-systeem is officieel afgeschaft en wetten aangaande migranten zijn aangepast. De BWI mag controles uitvoeren op de werken in de stadions, er is een minimumloon ingevoerd en er zijn betere omstandigheden voor de migranten zoals huisvesting en voedselvoorziening. Maar nog steeds werken migranten in de zomer in meer dan veertig graden. Nog steeds vallen er gewonden en zelfs doden tijdens bouwwerkzaamheden. En nog altijd is er sprake van rechteloosheid. De sponsor blijft een grote rol spelen. Als straks alle Europese bedrijven waar de nationale vakbeweging afspraken mee heeft gemaakt weg zijn na het WK, wat gebeurt er dan? Het vakbondswerk is nog steeds verboden. Wie houdt er dan toezicht? We moeten het ergste vrezen, zeker met de kennis dat de rest van de golfstaten nog altijd dezelfde praktijken hanteren. En zolang de borden van migranten in eigen land leeg zijn, zullen ze werk elders zoeken om hun gezin te voeden. In de bouw, in de horeca, of in de huishouding. Ze zullen uitgebuit blijven worden, gewond raken of zelfs overlijden. De internationale arbeidersbeweging is verplicht hier blijvend aandacht aan te geven. De strijd is verre van klaar, laat staan gewonnen.