In het kielzog van de verkiezingen

Ηet gros van de bevolking is de landelijke verkiezingen van 25 juni jl. al bijna vergeten. De resultaten worden echter steeds voelbaarder. Premier Mitsotakis pocht op een grote meerderheid van ‘zijn’ centrumrechtse Nea Dimokratia onder de bevolking en in het parlement. Niets is minder waar.

Van de iets meer dan 50% die zijn gaan stemmen (de onthouding steeg met bijna tien procent vergeleken met mei jl.), stemde 40% op hem. Niet-stemmers zijn nog geen instemmers. Wel helpen ze, meestal zonder zich dat bewust te zijn, aan de handhaving van de bestaande situatie. De nepmeerderheid in het parlement is te danken aan de zetelroof op grond van het ‘versterkt evenredige’ stelsel (waarover meer in Manifest 6-23). Toch viel de verkiezingsuitslag een beetje tegen voor de Nea Dimokratia. Vergeleken met mei 2023 en juli 2019 is het aantal kiezers teruggelopen en het aantal zetels gelijk gebleven. De triomfstemming onder de Nea Dimokratia van mei, gevoed door de verwachting van een nog groter succes in juni, werd enigszins gedempt.

Eind juli werd in het parlement een wetsontwerp aangenomen, waarbij de beperkingen opgeheven worden voor in het buitenland wonende Grieken, om te stemmen. Het zijn er een paar miljoen en de meeste Grieken die in het buitenland wonen hebben al lang niets meer met hun land van herkomst te maken. Vandaar de beperkingen en de regering Mitsotakis ziet er brood in. Vooral in de VS, Canada, Australië en dergelijke landen ligt het percentage aanhangers van de Nea Dimokratia hoog. Daar wordt ook veel gelobbyd voor het Griekse establishment. De verkiezingsuitslag zou dus behoorlijk in hun voordeel kunnen veranderen. Alleen de KKE en Syriza stemden tegen. Het parlement bestaat nu uit acht partijen, waarvan er drie in het politieke veld van ultrarechts thuishoren, elk op haar eigen manier en met haar eigen focus. Samen zijn ze goed voor zo’n 13% van het aantal uitgebrachte stemmen. Tel dit op bij de Nea Dimokratia en het wordt duidelijk dat ook de Griekse kiezer een ruk naar rechts maakte. Tenminste, diegenen die de moeite genomen hebben te gaan stemmen. De meest opvallende van deze ultrarechtse drie is ongetwijfeld de “Spartanen”, een partij die de tot gevangenisstraf veroordeelde Ilias Kasidiaris (als een van de leiders van de als misdadig veroordeelde nazistische partij Gouden Dageraad) vanuit de gevangenis heeft opgezet en gepromoot. Hij wil zich nu kandidaat stellen voor het burgemeesterschap van Athene voor de gemeenteraadsverkiezingen van oktober dit jaar en maakt zich gereed voor zijn campagne vanuit de gevangenis. Ernstige tekenen dat ‘het systeem’ met de Nea Dimokratia voorop en de sociaaldemocratische partijen in het kielzog, het fascisme méér dan gedoogt.

Kwijnend centrumlinks

Showbink Varoufakis – weet u nog? – die even in 2015 minister was tijdens de Syriza regering en het enfant terrible werd binnen de Europese Unie, haalde de 3% grens niet en verdween uit het parlementaire politieke gezichtsveld. Met Syriza ging het nog slechter in juli dan bij de verkiezingen van mei jl. en partijleider Tsipras nam ontslag. Sindsdien woelt het in die partij over kwesties als opvolging, nieuw beleid, analyses van de gemaakte fouten, het had allemaal anders gemoeten enzovoorts. De ‘socialistische’ Pasok kwam niet verder dan in mei. Het bleef bij het sprongetje vooruit dat sinds 2019 gemaakt was en dat de leiding met grootheidsdromen vervuld is van een terugkeer naar de ‘glorieuze dagen’ van de jaren ‘80 onder Andreas Papandreou.

Een blik op deze drie partijen uit het sociaaldemocratische veld rechtvaardigt de conclusie dat er ook in Griekenland een flinke kink in de kabel van de sociaaldemocratie is gekomen. Voor de mensen lijkt de rol van dit politieke veld uitgespeeld en in elk geval niet aan de verwachtingen tegemoetgekomen. Dat is een algemene tendens in Europa, die ingevuld wordt door politiek (ultra)rechts. Tegen die achtergrond zou het de beurt moeten zijn voor communistisch links om het alternatief te vormen voor een nieuwe maatschappij, nadat het de mensen duidelijk is geworden dat ook rechts geen oplossing voor hun problemen biedt of - nog erger - de wereld nogmaals in een rampzalige wereldwijde oorlog stort. Dat gebeurde in de 20ste eeuw en tegen de achtergrond van die kennis groeide de invloed van de communistische beweging.¹ Zal de geschiedenis zich herhalen? Zo ja, dan in dit geval hopelijk niet als een farce.

Wie dan wel?

Je zou zeggen dat de tijd (allang) weer rijp is voor een stevige communistische beweging, maar deze is wereldwijd ver achter bij wat onze tijd nodig heeft. De sociaaldemocratie wist wat ze deed, toen ze sinds de 19de eeuw zich als hoofddoel stelde de revolutionaire beweging te bestrijden, die als doel de radicale omwenteling van het kapitalisme had en in de 19de eeuw nog sociaaldemocratie heette. Pas later is deze zich communistisch gaan noemen, toen het politieke opportunisme steeds meer om zich heen greep in de klassieke sociaaldemocratie. Dat wil zeggen: in plaats van een radicale revolutionaire omwenteling, predikte zij gesleutel in de marge binnen de bestaande kapitalistische orde.

Griekenland heeft nog een respectabele communistische partij, die geen water in de ideologische wijn heeft gedaan: de Communistische Partij van Griekenland (KKE). Deze partij heeft het goed gedaan, ondanks of misschien wel dankzij, de schoppen die alle andere partijen naar haar uitdeelden, want daar waren ze het allemaal over eens: de communistische partij moet weg. De partij schopte terug. Sinds juli 2019 zijn er 100.000 kiezers bij gekomen en zes zetels in het parlement. Dat is 2,5% meer dan in 2019. In plaats van 15 zitten er nu 21 communisten in het parlement. Met de evenredige vertegenwoordiging zouden dit er 26 geweest zijn. De stijging was het sterkst in Attica (waar de helft van de bevolking woont), Thessaloniki, Patras en andere stadscentra, waar de KKE de Pasok voorbijstreefde en de derde partij werd. Het landelijke percentage werd 7,7%.

Branden, stranden en ‘club geweld’

In de laatste zeven jaar is 33% van het Attische bos afgebrand. Voor een reeks andere gebieden in Griekenland zijn de cijfers vaak nog erger. Rhodos had hevige branden dit jaar met een evacuatie van duizenden buitenlandse toeristen. De ramp die echter alles overtreft was de bosbrand in de noordelijkste regionale eenheid van het land, Evros, deel van de regio Oost-Macedonië en Thracië, waar 17 dagen lang een brand oncontroleerbaar woedde. Bijna een miljoen stremma’s² bos ging in vlammen op. Elk jaar komen er nieuwe afgebrande gebieden bij en kunnen de mensen op het scherm van tv en andere media regelmatig in de zomermaanden de trieste beelden volgen van bossen, huizen, bosdieren en vee die ten prooi vallen aan een vlammenzee. Maar soms ook mensen, zoals in het Attische Mati in juli 2018 met 102 doden en eind augustus in het prachtige bos Dadia in Evros, waar 18 buitenlandse arbeiders, die daar aan het werk waren, levend verbrandden. Daar werd bijna geen woord over vuil gemaakt in de nieuwsberichten. In Europa spant Griekenland de kroon in natuurvernietiging. Veel wordt aangestoken en niet alleen door pyromanen, er moeten immers plekken komen voor windmolens en uiteraard loopt de brand uit de hand met de harde droge wind die, juist door de bosloze kaalheid, steeds vaker en steeds harder waait. Meestal brandt het dagen door, bijvoorbeeld op Rhodos tien dagen. Brandstichting, achteloosheid en de als welkome stoplap fungerende klimaatverandering, “waar toch alle landen last van hebben”, worden voortdurend aangehaald door de regering, die haar handen in onschuld wast.

Maar dan rijst toch de vraag, waarom er bijna niets gedaan wordt aan brandpreventie en waarom de brandweer niet versterkt wordt en dit moment kampt met een tekort van 3000 man en materiaal, als dit allemaal al jaren bekend is. Die klimaatverandering, alias klimaatcrisis, is er al heel lang. Elke zomer is er hitte en veel wind. Elk jaar speelt hetzelfde trieste theater. Het is al jaren bekend en een dus te verwachten verschijnsel. Waarom dan geen maatregelen? Er is duidelijk sprake van een escalatie. Er is wel geld voor de aankoop van F-16´s en vier miljard euro per jaar contributie aan de NAVO. Dionysis Kladis, lid van het Centraal Comité van de KKE en partijsecretaris van de Regionale Commissie voor Oost-Macedonië en Thracië, verklaarde op een persconferentie dat regering, gemeente- en regionale besturen min of meer in staat van “dronkenschap” verkeren in verband met met de “o zo belangrijke rol” van de regio als militair, energie- en transportknooppunt (Alexandroupolis).

En dan de stranden. Dit jaar kwam de zogeheten ‘badhanddoekbeweging’ tot stand. De Griekse stranden komen steeds voller te staan met ligstoelen en parasols, waarvoor betaald moet worden. Mensen, die niet bereid zijn een tientje voor een ligstoel te betalen, vinden maar al te vaak geen strand meer met ruimte om hun eigen parasolletje neer te poten. Er is een wettelijke beperking aan de in beslag te nemen ruimte door ligstoel verhuurders. Maar die wordt gewoon overtreden. Op een paar eilanden organiseerden de bewoners zich massaal. Er werd veel weggehaald, maar ’s nachts werd alles heel gewoon en hondsbrutaal weer teruggezet. Tegen business is geen overheid en gemeente opgewassen of liever: ze willen het niet echt. De toerist is koning.

Wat was er verder nog deze zomer? “Club geweld” of liever “(voetbal)fan geweld”. Voor een voetbalwedstrijd trokken aanhangers van een Kroatische club vanuit Kroatië ongestoord naar de Atheense wijk Nea Philadelfia. Daar gedroegen ze zich als een nazistische knokploeg, waarbij een dode viel. Een Griekse jonge voetbalfan werd neergestoken. Er was nog niet eens een wedstrijd gespeeld. De overheid doet heel verbaasd, hoe het toch mogelijk geweest is dat zo’n grote groep helemaal uit Kroatië naar Athene kon reizen zonder dat de politie ook maar iets in de gaten had. Of wilde zij niets in de gaten hebben? Over gedogen gesproken. De bewoners van de bewuste Atheense wijk, die een lange progressieve traditie kent, gingen de straat op en riepen tegen de Kroaten “fascisten, vuile fascisten!” De media blijven hardnekkig van “fan geweld” spreken, dat overigens ook in Thessaloniki al een dode heeft opgeëist. “Der Schoß ist fruchtbar noch aus dem es kroch”, waarschuwde Bertolt Brecht al in zijn stuk De onstuitbare opgang van Arturo Ui (1941) duidend op het fascisme als product van de kapitalistische samenleving. Een teken aan de wand?

1. In zijn boek Fascism and Social Revolution geeft schrijver R. Palme Dutt een uitstekende analyse van hoe de sociaaldemocratie in de jaren 30 van de vorige eeuw de fascisten in het zadel hielp en waarom dit “in de aard van het beestje” zit.
2. De stremma is de eenheid waarmee in Griekenland land gemeten wordt. Een stremma is 1000 vierkante meter.