Internationale tegenstellingen nemen toe

De internationale ontwikkelingen lijken nauwelijks bij te houden: terwijl de verhoudingen van de VS met Oekraïne en met Rusland veranderen, presenteert de EU een ‘Clean Industrial Deal’ en verdubbelt de extreemrechtse AfD in Duitsland zijn stemmen. Ondertussen gaat Israël door met bombarderen en invallen, en dreigt Soedan opgedeeld te worden. Het lijkt chaos, maar de ontwikkelingen hangen nauw samen.

Er is altijd een economische basis waarop politieke ontwikkelingen en geopolitieke verschuivingen zich ontvouwen. Van belang daarin is op de eerste plaats de verschuiving in de internationale krachtsverhoudingen. Al onder Obama kondigde de VS een pivot to Asia aan. Tegenover de toenemende invloed van Chinees kapitaal, dat wereldwijd de belangrijkste concurrent is geworden voor de VS, moest het zwaartepunt van de VS-strijdkrachten komen te liggen op de Stille Oceaan. De politieke lijn van Trump vertegenwoordigde delen van het VS-kapitaal die deze sterkere focus op China als hoofdvijand wilden doorzetten. In dat kader vindt nu een tijdelijke toenadering tot Rusland plaats.

Die toenadering moet enerzijds de inzet van de VS en NAVO in Oost-Europa ontlasten, en anderzijds een wig drijven in het bondgenootschap tussen China en Rusland. Het imperialistische karakter van de oorlog - wat wil zeggen dat het een oorlog is om de controle over markten, grondstoffen, transportroutes en invloedssferen - komt daarbij schaamteloos boven water in de deals die de VS probeert te sluiten met Oekraïne.

Deze toenadering is zeer tijdelijk. Een duurzame vrede moeten we zeker niet verwachten. Trump is allesbehalve een vredesduif. Getuige daarvan zijn de Palestijnen, die moesten aanhoren hoe Trump een etnische zuivering voorstelde om Gaza om te vormen tot een ‘riviera’ – een mooie verpakking voor de plannen van de VS en Israël om gasvelden in Gaza te exploiteren en aan Europa te leveren. Israël gaat ongestoord door met de bezetting, het bombarderen van buurlanden en de invallen in de Westelijke Jordaanoever.

Ondertussen neemt de handelsoorlog tussen de VS en China toe, met periodes van intensieve spanningen en tijdelijke verzoeningen. Datzelfde geldt voor het oorlogsgetrommel rond Taiwan, de Zuid-Chinese zee en het Koreaanse schiereiland. Steeds vaker spelen de spanningen zich ook af in Afrika. Het continent dat belangrijke grondstoffen levert en ook veel economisch potentieel heeft. In dat kader mengen verschillende krachten zich in de oorlog in Soedan, die het land dreigt te verscheuren.

Te midden van deze tegenstellingen lanceerde de EU afgelopen week de ‘Clean Industrial Deal’, waarmee 100 miljard is vrijgemaakt voor het Europese kapitaal, dat zich zorgen maakt dat het achterop raakt in de concurrentiestrijd met China maar ook de VS.

Hiermee formuleert de EU ook haar eigen antwoord op een economisch probleem wat ook door Amerikaans en Chinees kapitaal wordt gevoeld, namelijk de overaccumulatie van kapitaal. Dat wil zeggen dat monopolies met hun uitbuiting van de arbeidersklasse zoveel kapitaal hebben opgestapeld dat ze het niet meer winstgevend kunnen investeren. Dat komt de afgelopen tijd tot uiting in de tegenvallende groeicijfers en de problemen in de industrie.

Volgens burgerlijke analisten was de verdubbeling van het percentage van de extreemrechtse AfD in Duitsland de schuld van ‘domme’ Oost-Duitsers, die onder het socialisme zijn opgegroeid en democratie niet snappen. De realiteit is dat mensen heel goed snappen dat CDU, SPD en de Groenen hun belangen niet vertegenwoordigen. Maar de bourgeoisie is niet van gisteren. Het kapitaal weet wat te doen wanneer het traditionele partijen minder lukt om onvrede op te vangen. Andere politieke krachten worden naar voren geschoven, waaronder de extreemrechtse AfD.

De politieke ontwikkelingen in Duitsland weerspiegelen bovendien tegenstellingen binnen de bourgeoisie, waarin sommige delen meer protectionistische politiek voorstaan of belang hebben bij gedeeltelijk herstel van economische banden met Rusland.

Veel mensen maken zich terecht zorgen om al deze ontwikkelingen. Burgerlijke ‘experts’, die aan de lopende band verschijnen op televisie, radio en websites, verspreiden met hun oppervlakkige analyses vooral verwarring. Sommigen nemen een psychische analyse van Trump of Poetin als uitgangspunt, waarmee ze totaal de plank misslaan. Achter politieke en geopolitieke verschuivingen schuilen economische ontwikkelingen en klassenbelangen, niet de gemoedstoestand van het ene of het andere individu.

Anderen proberen de ontwikkelingen uit te leggen in het kader van een strijd tussen de ‘liberale democratie’ en ‘autoritaire leiders’. Maar hoe meer ze enerzijds de liberale democratie verheerlijken die ze verbinden aan afbraakbeleid en oorlogsophitsing, en hoe meer ze anderzijds reactionaire krachten afschilderen als ‘anti-establishment’, hoe meer ze reactionaire en zelfs fascistische krachten een dienst bewijzen. De strijd voor democratie en vrede, voor een wereld vrij van al het onrecht dat we vandaag om ons heen zien, vereist inzicht in de klassenverhoudingen.

Dat kan een enorme kracht losmaken, zoals zichtbaar werd in Griekenland op 28 februari, waar een ongekend massale staking het hele land platlegde. Het was twee jaar na het fatale treinongeluk waarbij 57 mensen om het leven kwamen, waaronder tientallen jongeren en treinpersoneel. Op de stakingsmanifestaties in Athene, Thessaloniki en honderden andere steden, verzamelden mensen zich onder de leus ‘hun winsten of onze levens’. Die boodschap, die precies de juiste tegenstelling aankaart, verenigde vakbonden, verarmde boeren, studenten, scholieren, gepensioneerden, de vrouwenbeweging, oftewel de hele werkende klasse, niet alleen tegenover een regering, maar tegenover de burgerlijke politiek.

Versterking van een klassengeoriënteerde lijn in de vakbeweging, vredesbeweging en andere bewegingen kan ook in Nederland de strijd versterken om de constante achteruitgang en de oorlogsdreiging een halt toe te roepen. De versterking van de communistische partij is daarbij onmisbaar en biedt het perspectief op een betere maatschappij.