Kapitalistische bedrijven ter verantwoording roepen

Ik herinner me een levendige discussie van lang geleden: “Waartoe dient een fabriek?” Om goederen en diensten aan de samenleving te bieden, zou je kunnen zeggen. “Welnee”, antwoordde een oudere ingenieurs student. “Om geld op te brengen voor de aandeelhouders”. Dat hoorde ik later ook toen ik werkte op de petroleumraffinaderij in Antwerpen: “onze eigenaren wensen 25% return on capital”…

De ‘vrijheid van ondernemen’ aan banden leggen

Dat is de dictatuur van het kapitaal, dat over lijken durft te gaan. Terwijl een fabriek veel meer is. Het is ook een gemeenschap van samenwerkende mensen. Niet meer dan normaal dat die collectief mee zouden beheren. En jawel, een fabriek is er om goederen en diensten uit te wisselen met de samenleving. Een fabriek heeft een geweldige impact op de uitgebreide omgeving, door het transport van en naar de fabriek, door zijn emissies naar bodem, water en lucht… Niet meer dan normaal dat de bredere samenleving haar zeggenschap moet hebben over wat en hoe er gefabriceerd wordt.

Wij zeggen allang dat de kapitalistische economie en politiek systeem de oorzaak is van de klimaatontaarding. Omwille van haar privaat eigendom over de productiemiddelen, omwille van haar roof van natuurlijke grondstoffen uit de natuur en omwille van haar controle over de politieke macht, zodat ze zonder scrupules verder de natuur en de mensen kan plunderen.

In West-Europa dringt die idee om de ‘vrijheid van ondernemen’ aan banden te leggen nog maar zachtjes binnen in de milieu- en klimaatbeweging. Velen zijn nog in de ban van de steeds herhaalde slogan: ‘de competitiviteit van onze bedrijven verdedigen’.

In de Zuiderse landen wordt al jaren het kapitalisme als bron van de problemen gebrandmerkt

In april 2010 stelde het Akkoord der volkeren (Cochabamba, Bolivia, 30.000 aanwezigen uit heel de wereld) al dat het kapitalisme de bron is:

• We beleven de terminale crisis van een patriarchaal beschavingsmodel, dat steunt op onderwerping en vernietiging van mens en natuur, steeds sneller sinds de industriële revolutie.
• Het kapitalistische systeem heeft ons een logica opgelegd van concurrentie, vooruitgang en onbeperkte groei. Dit productie- en consumptie regime beoogt onbegrensde winst, scheidt daarbij de mens van de natuur en legt een systeem van dominantie over de natuur op, waarbij alles omgezet wordt tot koopwaar: het water, de aarde, het menselijk genoom, de voorouderlijke culturen, de biodiversiteit, het recht, de ethiek, de rechten van volkeren, en het leven zelf.
• Onder het kapitalisme is onze planeet Moeder Aarde gereduceerd tot leverancier van grondstoffen en de mens tot consument en productiekracht, tot mensen die slechts waard zijn voor wat zij bezitten en niet voor wat ze zijn.
• Het kapitalisme heeft een machtige militaire industrie nodig voor zijn accumulatie processen en voor de controle over de gebieden en natuurlijke rijkdommen. Het verzet van de volkeren wordt onderdrukt: het is een imperialistisch systeem van kolonisatie van onze planeet.
• De mensheid staat voor een groot dilemma: doorgaan op het pad van het kapitalisme, plundering en dood of kiezen voor de weg van harmonie met de natuur en respect voor het leven.
• Het is noodzakelijk een nieuw systeem te smeden dat de harmonie tussen natuur en mens herstelt. Evenwicht met de natuur kan slechts als er ook gelijkheid tussen de mensen zelf is.

De beweging ‘Justice is everybody’s business’

Ook in het Westen komen er nu meer en meer stemmen op om bedrijven wettelijk te verplichten tot gepaste zorgplicht. In Nederland kenden we reeds de rechtszaak tegen Shell. Natuurlijk is dat nog geen socialisme, maar het zijn toch stappen in de goede richting.

Op zondag 4 september woonde ik een Europese ‘klimaat happening’ bij rond het Brussels Centraal Station. Activisten deelden folders uit in het Engels en het Frans om op te komen voor een due diligence law op Europees niveau. Een wet op ‘redelijke’ of ‘gepaste’ zorgplicht. Het gaat uit van een verbond van het Europese Vakverbond (EVV of ETUC) met een reeks andere organisaties, zoals Friends of the Earth. Zij verduidelijkten wat zij onder ‘gepaste zorgplicht’ verstaan:

• In het algemeen dienen bedrijven verplicht te worden mensenrechten, milieu en het klimaat te eerbiedigen.
• Zij zijn verplicht schadelijke praktijken in hun toeleveringsketens te voorkomen en te beëindigen. Moederbedrijven blijven verantwoordelijk voor de schadelijke praktijken in hun toeleveringsketen.
• Zij moeten de vakbonden erkennen en met de werknemers collectief onderhandelen over de zorgplicht. De werknemers moeten echt een stem hebben in alle stappen van de zorgplicht.
• De bedrijven moeten zorgen dat de emissie van broeikasgassen ook in hun waardeketens stroomafwaarts vermindert.
• Misstanden kunnen voor de rechter aangekaart worden door alle getroffen mensen, vakbonden, of maatschappelijke organisaties. Er moet toezicht zijn vanuit de overheid om bedrijven grondig te onderzoeken en eventueel te straffen.
• Onze leefomgeving moet beschermd worden door de bedrijven verantwoordelijk te houden voor alle mogelijke schade die zij toebrengen.

‘Code Rood’ overgaan tot actie

In het weekend van 8 en 9 oktober blokkeerden een ruime duizend activisten in België een raffinaderij en een depot van Total Energies. Ze schreven: “Extreem weer, ondergelopen huizen, mislukte oogsten, duurdere prijzen voor energie en voeding. Onze afhankelijkheid van fossiele brandstof heeft een hoge prijs, terwijl de ontginning overal in de wereld gepaard gaat met conflicten en mensenrechtenschendingen. De grote en historische vervuilers doen lustig verder, maken enorme winsten, maar laten hun werknemers in het ongewisse over hun toekomst. De tijd dringt, de uitdaging is gigantisch. Een leefbare toekomst ligt om de hoek…”

De klimaatstrijd kan slechts winnen in de mate dat ze ook een sociale strijd is. Dit besef groeit steeds meer.