Het Financieele Dagblad van 26 juli publiceerde een interview met Bob de Wit, emeritus hoogleraar strategisch leiderschap van de businessschool annex universiteit Nyenrode. Auteur van het ‘standaardwerk’ Strategy: An international Perspective uit 1994. De Wit betoogt dat het politieke bestel een “dode boom is geworden die geen eekhoorntjes meer aantrekt.” Het interview lijkt exemplarisch voor kritische burgerlijke opvattingen van de heersende elite over huidige sociale en economische machtsverhoudingen. Nuttig voor ons om daarvan kennis te nemen. En vast te stellen met welke vragen de burgerij worstelt en geen antwoorden op heeft vooralsnog.
Herontwerpen maatschappelijke systemen nodig
De Wit meent dat een nieuwe Thorbecke nodig is om de ontstane kloof te dichten tussen de wereldelite en de burgers. Hij voorziet maatschappelijke omwentelingen door toepassing van kunstmatige intelligentie (AI). Er is volgens hem ‘strategisch leiderschap’ nodig om juiste beslissingen te nemen over de toekomst. Nu ligt daarin nog teveel nadruk op economisch denken, op economische modellen. Het is nodig dat ‘boven de materie’ wordt uitgestegen omdat de werkelijkheid te complex en dynamisch is geworden. Technologie met AI kan hier uitkomst bieden. We bevinden ons in een revolutionaire overgangsperiode die mede is versneld door het mondiale crisismanagement tijdens de lock down, toenemende digitale controle en de introductie van QR-codes tijdens de coronacrisis. De centralistische publiek-private macht zonder democratische verantwoording die was ontstaan vereist het herontwerpen van maatschappelijke systemen. Niet door angst en controle, maar op basis van vertrouwen in de gemeenschap en autonomie.
Arbeid geen machtsfactor?
AI is niet waardevrij. De toepassing is ondergeschikt aan belangen, normen en ‘wereldbeelden’, oftewel ideologie. Volgens De Wit kan monopolisering van AI worden voorkomen door ‘data soevereiniteit’. Op die manier kan AI bijdragen aan een samenleving gebaseerd op medemenselijkheid en rechtvaardigheid. Echter gaat hij niet in op hoe die maatschappij en de daarvoor nodige ‘data soevereiniteit’ kan worden bereikt. Niet met een ‘balans’ tussen kapitaal en arbeid die Thorbecke, volgens De Wit, destijds had bereikt. Want door de ontwikkeling van technologie zou arbeid volgens hem juist geen machtsfactor meer zijn.
Kapitaal slechts gedreven door winstbelangen
Tot zover De Wit. In het interview komt het onvermogen van een kritische burgerlijke ideoloog om een visie te ontwikkelen op een wenkende toekomst duidelijk naar voren. Arbeid wordt benaderd als machtsfactor, niet als het fenomeen dat de mens tot mens maakt: dat de mens in staat stelt ‘tot stofwisseling met de natuur’ (Marx). Waarmee aan de behoeften van de mens, van de samenleving, kan worden voldaan. De aarde is door arbeid getransformeerd tot de wereld die we nu kennen. Niet door kapitaal, dat de laatste eeuwen ‘slechts’ een organiserende rol speelde die bovendien tot uitputting van de aarde, overproductie en schaamteloze distributie ervan onder de wereldbevolking heeft geleid. Bovendien is de organisatie van arbeid zelf ook arbeid. De rol van het kapitaal is terug te brengen tot een beperkte regie over de inzet van arbeid. Deze wordt slechts gedreven door winstbelangen. Niet door het vervullen van behoeften van de (wereld)bevolking.
Beperkt wereldbeeld
In het interview erkent De Wit dit wanneer hij opmerkt dat Schwab en de business-leaders van het Wereld Economisch Forum (WEF) vasthouden aan de belangen van de elite van wie ze deel uitmaken en zelf geen ‘burgerperspectief’ hebben. Maar hij geeft niet aan hoe de zucht naar winstbelangen kan worden ontkracht. Is het niet onthutsend dat een recent gepensioneerde hoogleraar ‘strategisch leiderschap’ het eenzijdige wereldbeeld heeft dat uit het interview blijkt?
In een wereld waarin we geconfronteerd worden met strategieën van nieuwe leiders die gedreven door winst op zoek zijn naar controle over de laatste nog niet uitgeputte delen van de aardkorst. Die als Trump het oog hebben laten vallen op een land als Groenland en dat schaamteloos publiekelijk aan de orde stellen.
Een wereld waarin de bazen van de mainstream media ons doen geloven dat de ontmoeting tussen Trump en Putin in Alaska alleen maar over Oekraïne ging? Werd hier ook geen ‘agenda’ besproken over exploitatie van de ‘onontgonnen’ gebieden rond de noordpool, gekoppeld aan scheepsroutes rondom de pool? Een wereld waarin de Europese politieke leiders aan het ‘hof van Trump’ worden ontvangen om hun smeekschrift aan te bieden voor steun aan president Zelensky van Oekraïne. En daarop wordt vriendelijk maar beslist duidelijk gemaakt dat alleen Trump en Putin de toekomst van Oekraïne bepalen. Een wereld waarin de Europese Unie, waaronder Nederland, onwillig blijken effectieve maatregelen te nemen om bij te dragen aan beëindiging van de systematische volkerenmoord in Palestina. In het Kamerdebat daarover op 22 en 23 augustus werd zelfs opgemerkt dat Israëlische wapensystemen worden aanbevolen omdat ze getest zijn in Palestina!
De Wit heeft gelijk. De werkelijkheid is complex en dynamisch. Dat is echter niet nieuw en heeft geen AI nodig om die te begrijpen. Ruim 150 jaar geleden werd uit historisch onderzoek het inzicht ontwikkeld dat de werkelijkheid niet het resultaat is van goede of slechte leiders. Maar dat maatschappelijke tegenstellingen leiden tot vernieuwing en klassenstrijd de motor is van verbeteringen.
We moeten het onderscheid maken van klassenstrijd binnen klassen. Deze leidt niet tot verbeteringen maar enkel tot winnaars en verliezers. Zoals de oorlog in Oekraïne, waarin oligarchen in Rusland en in Oekraïne om macht en rijkdom strijden. Altijd ten koste van de bevolking die op het slagveld en in woongebieden het leven laten. En van strijd tussen klassen, zoals de Franse en Russische revoluties, die fundamentele en structurele verbeteringen voor de bevolking opleverden. Maar ook loonstrijd en acties voor betere zorg en onderwijs is klassenstrijd die tot verbeteringen van het levenspeil leiden. Want verbeteringen voor de bevolking worden nooit cadeau gedaan, die worden afgedwongen.
Dat De Wit om een nieuwe Thorbecke vraagt illustreert zijn burgerlijke beperkingen. Want Thorbecke droeg slechts bij aan burgerlijke invulling van de resultaten van de Franse revolutie: een parlement gekozen met censuskiesrecht. En angst voor de Russische Revolutie bleek nodig om in 1917 in Nederland het algemeen kiesrecht voor mannen en twee jaar later voor vrouwen in te voeren. De zorgen van De Wit over de centralistische publiek-private macht en de opvattingen en maatregelen van het WEF onderstrepen de noodzaak van klassenstrijd om de macht van het kapitaal te breken en die macht bij arbeid onder te brengen.
Misschien is het oordeel over De Wit op basis van het interview te karikaturaal. En verschaffen zijn eigen publicaties meer diepgang. Maar de grote lijn, het niet benoemen van maatschappelijke tegenstellingen als bron van vernieuwing en vooruitgang, is niettemin veelzeggend.
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die maandelijks verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
