(On)geschikt als reservist?

De redactie was recent aanwezig op De Noordelijke Banenbeurs in Groningen. De Banenbeurs is een netwerkevenement waar de belangrijkste werkgevers uit de regio samenkomen. Hoewel u op zo’n bijeenkomst hoopt op een directe aansluiting naar betaald werk, treft u er hoofdzakelijk spelletjes, snoepjes, ervaringen, merchandise, vervreemde werknemers die liever hier staan dan op kantoor, touchscreens met vacaturepagina’s die je al op internet hebt gezien en meer merchandise.

De werkgevers die uitblinken in deze onzinnige reclame waren onze vrienden met het geweldsmonopolie. De politie en het leger namen veruit de meeste ruimte in op de banenbeurs. Met deze beknopte reportage bieden we u een kijkje in de wervingsstrategie van onze meest dienstbare jongens en meisjes.

Aannemers en verpleegkundigen

Voordat ik de evenementenhal betreed, word ik begroet door een grote vrachtwagen, gespoten in camouflage groen. Tegenover de vrachtwagen een keet met reclame voor de meeloopdag Bouw en Genie. De Banenbeurs lijkt een bijzondere nadruk te leggen op werkzoekenden met een technische achtergrond. Defensie zoekt niet alleen krijgers maar ook timmermannen, installateurs, machinisten en elektriciens. Daarom wordt de keet bemand door soldaten van het 101 Geniebalatjon, of in hun eigen woorden de ‘Aannemer van Defensie’.

Zij zoeken vooral vakmensen voor het bouwen van bruggen, het afgraven van waterleidingen of het aanleggen van spoorwegen. Opmerkelijk is dat geïnteresseerden gepaaid worden met een opsomming van alle stoere productiemiddelen die je mag gebruiken, zoals een hydraulische boor of kettingzaag. Het lijkt een succesvolle wervingsstrategie, al helemaal omdat technische beroepen in sommige sectoren vrezen voor hun baan in een tijd van de-industrialisatie. Het leger staat klaar om deze stuurloze arbeiders te absorberen in haar eigen machines. De vacature ‘Onderofficier Constructiegenie’, een functie voor de hoger opgeleide technici, belooft niet alleen een glorierijke rol als bouwer van legerkampen, maar biedt ook een gratis rijopleiding aan.

Het Geniebataljon is een militaire eenheid van het bredere Operationeel Ondersteuningscommando Land (OOCL). Al deze eenheden richten zich niet op het vechten zelf, maar juist op de taken die het vechten faciliteren. Daarom worden niet alleen mensen uit het technische werkveld aangemoedigd om bij Defensie te werken, maar ook mensen in de transport of de zorg. Het benaderen van deze doelgroepen gaat ook hier zonder elegantie; recruiters vertellen trots over het werken met een Scania-wissellaadsysteem of vrouwen die hun werk in het ziekenhuis combineren met een reservistenfunctie. Uit de samenstelling van de brigades wordt het duidelijk dat het OOCL veel met reservisten werkt.

Reservisten

Om zo veel mogelijk mensen binnen het leger te krijgen, was er op de beurs doorlopend aandacht voor parttime functies als reservist. Reservisten ondersteunen beroepsmilitairen, maar trainen wel regelmatig en zijn verplicht om een jaar te dienen. Voor doorlopende werkzaamheden worden ze ingezet bij het bewaken van munitiedepots of rampenbestrijding. De marketingstrategie is helder: je kan een baan als reservist combineren met je gewone werk. Reservisten zijn eigenlijk de flexwerkers van de strijdkrachten. Defensie legt grote nadruk op hun ‘betrokkenheid’ in de samenleving, en acht het vanzelfsprekend dat je als reservist meerdere werkgevers hebt. Daarmee legt Defensie zachte druk op enerzijds de plicht om te werken naast je functie als reservist, en wijst Defensie er anderzijds op dat men geen excuus heeft om niet in het leger te gaan naast een parttime baan. Een uiterst ontwikkeld stukje Human Resources.

Spotprent Manifest 4 - 2025

Dat reservisten zoveel aandacht krijgen op de banenbeurs past in de wervingsstrategie van Defensie. Met reservisten, civiele functies, en militairen samengenomen, hoopt ons leger de krijgsmacht uit te breiden van 75.000 naar 200.000. Hoewel de reservisten nog geen volwaardige militairen zijn, eist de NAVO dat reservistenbrigades ook inzetbaar zijn voor militaire operaties. Als het via natuurlijke aanwas niet lukt om het leger uit te breiden, lijkt Staatssecretaris Tuinman er geen moeite mee te hebben om de dienstplicht in een later stadium uit te breiden. Dick Zandee, een expert die beleid maakt voor leger-denktank Instituut Clingendael, acht een uitbreiding van defensie zonder enige dwang onhaalbaar: “De ambitie is goed, maar er moet er wel een plan zijn. Als je zo wilt opschroeven, moet je iets verplichten.”

Luchtmobiele brigade

Voor de krijgers die op zoek zijn naar het traditionele wapengekletter is er de 11 Luchtmobiele Brigade. Deze brigade, met herkenbare rode baretten, is een relatief jonge uitvinding. In tegenstelling tot veel onderdelen van onze eeuwenoude burgerlijke strijdkrachten, werd de Luchtmobiele Brigade in 1992 in het leven geroepen. Of dit iets te maken heeft met de val van de Sovjet-Unie laten we buiten beschouwing, maar het is toch een opmerkelijk jaartal. De Brigade is een lichte mobiele eenheid die voor operaties gebruik maakt van helikopters en de luchtmacht. De infanteristen van deze eenheid moeten binnen 20 dagen overal ter wereld inzetbaar zijn en behoren daarom tot de absolute top van defensie.

Om alleen al voor de Brigade in aanmerking te komen dient men een certificaat voor de driedaagse kennismakingsdagen te halen. Een greep uit de flyer leert ons dat je push-ups, sit-ups, pull-ups en met gewichten afstanden binnen een bepaalde tijd moet kunnen rennen en zwemmen. Ook moet een kandidaat munitiekisten tot 40 kilo kunnen tillen. De filmpjes laten zien dat het niet ongebruikelijk is dat kandidaten hierbij over hun nek gaan. Daarnaast word je mentaal gedrild met een reeks aan militaire morele dilemma's. Kandidaten moeten ten slotte een hindernisbaan en een klimtoren overwinnen, en ze worden ook door een psycholoog gescreend over hun beweegredenen. Met dit driedaagse schoolkamp hoopt Defensie het kaf van het koren te scheiden. In een filmpje zegt een instructeur: “Leer jezelf aan om meteen hard te werken, en niet te denken dat het allemaal goedkomt. Niet goed is opnieuw.”

Deze ingrijpende selectie betekent echter niet dat het koren vrij is van verrotte delen. De Luchtmobiele Brigade staat namelijk ook bekend om een reeks aan incidenten waar het gemiddelde studentendispuut nog een puntje aan kan zuigen. Ontgroeningsrituelen in elk groepsverband dienen als rite de passage, overgangsritueel, om de nieuwelingen trouw te laten zweren aan de missie van de groep. Het doel van een dispuut is verkeersborden stelen, soa’s verzamelen en gevaarlijke hoeveelheden alcohol consumeren. Maar het doel van de Luchtmobiele Brigade blijft uiteindelijk het handhaven van het Nederlandse geweldsmonopolie, en daarbij hoort een erg persoonlijke kennismaking met geweld.

Dwingen of doden voor privaat eigendom

In 2014 verlieten drie jongens de Brigade. Gedurende hun diensttijd werden ze geconfronteerd met walgelijke vormen van machtsmisbruik, zoals leidinggevenden die over soldaten urineren. Daarnaast was er sprake van drugsmisbruik, pesterijen, diefstal, verboden wapenbezit, aanrandingen en zelfs verkrachting. In het schrijnende laatste geval moesten ze vernederend misbruik ondergaan van hun superieuren. In een rechtszaak over de verkrachting werden beelden getoond: “Op de achtergrond is korporaal (..) te horen terwijl hij zegt dat in het kader van groepsbinding, doorzettingsvermogen, mannelijkheid en vormingsdoelen de soldaten (...) dit moeten ondergaan.” Een van de slachtoffers ondernam een zelfmoordpoging na dit incident. Alle drie de jongens zijn permanent psychisch beschadigd.

Hoewel men hoopt dat excessen als deze van incidentele aard zijn, is misbruik wijdverspreid in krijgsmachten over de hele wereld en geschiedenis. De legerstructuur onder een kapitalistische productiewijze geeft bijzondere ruimte aan geïndividualiseerd sociaal-darwinisme, dat zich uit in onmenselijke beproevingen en een onbeweeglijke pikorde. De arbeidskracht van de burgersoldaat is bestemd om te dwingen of doden voor privaat eigendom, en het behoud hiervan is gegrondvest in het neutraliseren van concurrenten. De soldaat uit het land met de grootste monopolies loopt daarbij niet alleen een risico om gedood te worden bij een mislukte geweldpleging, maar ook om een plek in de imperialistische wereldorde te verliezen. Om geen slaaf te worden zal u heer en meester moeten blijven.

Als boegbeeld van de opkomende burgerklasse, vertegenwoordigde Jan Pieterszoon Coen de ondernemersgeest van permanente militaire confrontatie: “(...) we kunnen geen handel drijven zonder oorlog, of oorlog drijven zonder handel.” Door passiviteit of twijfel loop je het risico om je voorspoed te verliezen aan een geduchte uitdager, en dat speelt de menselijke geest al parten sinds de eerste stenen werden geslepen om elkaars hoofd mee in te slaan. De voorspelbare ideologen van de bourgeoisie houden vol dat zo’n natuurtoestand een onoverwinnelijk gegeven is. Natuurlijk kunnen zij zich geen collectivistische maatschappij voorstellen waarin publiek eigendom zulke prehistorische tegenstellingen overwint.

De reservist waarmee ik sprak liet mij weten dat de ethiek van de geweldpleging een fundamentele vraag is waar ook hij mee rondloopt. Daarom hoort een basisbegrip van geschiedenis en rechtsfilosofie bij de militaire opleiding. Met enthousiasme vertelde hij mij over de escalatieladder van geweld die hij toepast zodra een ongeautoriseerd individu een munitiedepot betreedt: Eerst gebruik je je mond om iemand een halt toe te roepen, daarna signaleer je met je handen, vervolgens stap je op iemand af met je voeten, desnoods werk je het doelwit tegen de grond met je hele lichaamskracht, en uiteindelijk grijp je naar je wapen. Er is weinig ruimte voor morele twijfel in het hoofd van een soldaat. Het werd mij niet duidelijk hoe deze aanpak je klaarstoomt voor de oneindige tegenstrijdigheden in de werkelijkheid. Een dialectische methode zal wel uit de opleiding ontbreken.

Conclusie

Op de banenbeurs was de jacht op kneedbare werkzoekenden in vol ornaat waar te nemen. Zelfs de militairen die opgewekt met je in gesprek gaan over hun plichtsbesef, laten ergens doorschijnen dat ook zij de druk van een wereld met scherpe geopolitieke tegenstellingen voelen. Mariniers vertelden mij dat munitiedepots strenger worden bewaakt, veiligheidschecks worden uitgebreid en apps met locatiegegevens of Chinese banden verwijderd zijn van telefoons. Ze deden zich voor als geharde handhavers, maar je vraagt je af of onze beroepssoldaten voorbereid zijn op wat ze te wachten staat. De aanpakkersmentaliteit van generatie D kan maar zoveel doen tegen een intercontinentale ballistische raket die Mach 10 bereikt. Door de tests, trainingen en vernederingen vertellen soldaten zichzelf graag dat ze klaar zijn voor alles. Daarom zijn de parallellen van opgewekte pubers die in 1914 aan hun moeders beloofden dat ze met kerst weer aan de keukentafel zouden zitten, er in overvloed.

Het is geen geheim dat het leger een broedplek is voor reactionaire opvattingen. Hoezeer het repressieapparaat van de burgerlijke staat ook onze afkeer verdient, we dienen ook sympathie te blijven uiten voor de arbeiders die in deze oorlogsmachine worden meegezogen. Soldaten in burgerlijke strijdkrachten moeten als geen ander gruwelijke verminkingen doorstaan in dienst van het grootkapitaal. Het is juist de vervreemding van de meest kansarme jongeren waar recruiters actief op azen. Communisten moeten aan jonge arbeiders laten zien dat ze niet hoeven te bloeden voor de wedstrijdjes van de burgerij. En dat als ze moeten vechten, zij kunnen vechten voor hun eigen emancipatie als bewuste, werkende mensen met onbegrensde creatieve potentie en een sociale levenshouding. Dat begint bij het omarmen van de klassenstrijd.