Oorlog en speculatie verbranden het klimaat

Zullen we door prijsverhoging minder broeikasgassen uitstoten? Is dat sociaal verantwoord?

De prijzen voor gas en petroleum en afgeleid ook die voor elektriciteit zijn enorm gestegen, soms zelfs vertienvoudigd… Zal dat leiden tot verminderen van energiegebruik en vermindering van emissie van broeikasgassen? Een deel van de milieubeweging en groene partijen zoals in Duitsland gelooft dat. Het is ook een illustratie van wat er zou gebeuren bij het verhogen van een koolstoftaks op alle basisproducten, iets waar zij voor ijverden en dat wij afketsten.

Ik lees het persbericht van het CBS (Centraal bureau voor de statistiek) van 14 september. De CO2-uitstoot was in het tweede kwartaal van 2022 6% lager dan hetzelfde kwartaal van 2021. Zou dit de bewering staven? Het zachte weer in de lente zorgde voor effectief minder verbruik van verwarming. Verder is de daling vooral te wijten aan het stilleggen of verminderen van productie in de petrochemie en andere basisindustrie. Ander, meer persoonlijk gebruik van energie, zoals huiselijke elektriciteit en brandstof voor de wagen, zijn hetzelfde gebleven. Dat zijn moeilijk samendrukbare zaken. We kunnen nog niet spreken van een echte structurele vermindering aan broeikasgassen.

Tegelijk lees ik dat op 12 september, de directeur ‘Beleid en Energietransitie’ bij Netbeheer Nederland, waarschuwt dat tussen 670.000 en 1,2 miljoen huishoudens in de problemen zullen komen en misschien afgesloten zullen worden.

Op 20 september komt het bericht dat het Nederlands kabinet bijspringt met een prijsplafond voor een basispakket aan energie, dat overeenkomt met het gemiddeld verbruik van een Nederlands gezin, zo’n 2500 kWh stroom en 1.169 m³ gas. “Klinkt goed”, denk je dan. “Gaan ze dan eindelijk toch de speculatie aan banden leggen? Eerder hoorde ik dat de Nederlandse regering bij de harde roepers waren tegen een Europees prijsplafond op gasprijzen?” De Nederlandse regering is inderdaad beducht op het volksprotest, maar geeft niets toe in haar harde, zuiver ideologisch gemotiveerde verzet tegen prijsregulering die de markt aan banden zou leggen. Nee, de regering gaat met overheidsgeld, publiek geld van de belastingbetalers dus, het verschil met de hoge marktprijs bijpassen. De marktprijzen blijven wat ze zijn. Wederom worden middelen van het publiek domein overgesluisd naar de private aandeelhouders. Wederom middelen die niet meer beschikbaar zijn voor de energie-transitie.

Oorlog verbrandt het klimaat

Zondag 18 september op het Manifiesta-festival in Oostende luisterde ik naar de spreekbeurt “Oorlog verbrand het klimaat” van Natalie Eggermont, een bekende jonge Belgische klimaatactiviste. Het weren van Russisch aardgas helpt het klimaat niet als je vervolgens meer steenkool stookt en Amerikaans aardgas invoert. Steenkool vervuilt meer dan aardgas. En vooral het Amerikaanse LNG is stukken vuiler. Het gaat om schaliegas. Dat is aardgas dat in de poriën van de schalieklei vastzit. Het wordt daar uit gehaald door water onder hoge druk met allerlei schadelijke chemicaliën in de grondlagen te spuiten en deze zo te verpulveren. Dat brengt onherstelbare schade aan de bodem en het grondwater toe. Het is gewoon een milieumisdaad. We zien dat het Amerikaanse imperialisme de Europese energiemarkt inpalmt en globaal de emissievermindering ver achteruit duwt.

Tevens zorgt het oorlogsdenken en het geroep om sancties tegen Rusland, dat de urgentie van het klimaatprobleem naar achter wordt geschoven op de agenda. Miljarden worden aan oorlog verspild. Oorlog op zichzelf en de oorlogsindustrie zijn één van de meest klimaatvervuilende bezigheden, echter worden dezen buiten de statistieken gehouden. Klimaatactivisten dienen te ijveren voor een vredesbeleid.

Zin en onzin van het marktdenken

Ik hoor wel eens zeggen: “Het begrip ‘markt’ hoeft niet altijd als iets ‘kapitalistisch’ te worden gezien en negatief te worden beoordeeld.” Klopt. Oorspronkelijk in vroegere, voorkapitalistische tijden, was de markt het instrument om goederen te ruilen. Het bieden en afdingen op de markt was zoeken naar de juiste ruilwaarde. Een ruilwaarde die spontaan vereenzelvigd werd met de nodige arbeidstijd, die in de maatschappij nodig was om de waar te produceren.

Dat was toen. Wat we nu zien, is dat de verkoopprijzen op de markt volledig los komen te staan van de werkelijke kostprijs. Dat ze bepaald worden door speculatie van grote opkopers en verkopers. In 1999-2003 liberaliseerde de Europese Unie de energiemarkt. De netbeheerders waren tot dat moment meestal ook de producenten. Zij gaven een gemiddelde prijs over alle soorten gebruik heen. Dat gold zowel voor het basisgebruik, als het piekgebruik. Europa wilde natuurlijk dat monopolie doorbreken en openstellen voor de markt. Ze toverde de ‘energieleveranciers’ uit haar hoge hoed, die tussen de producenten en de consumenten kwamen te staan. Nu ligt de planning om energieaanbod en energieverbruik in evenwicht te houden niet meer bij de producenten van energie, maar bij de netbeheerders. Die moeten op zoek gaan naar de juiste producenten die het evenwicht kunnen verzekeren. Kerncentrales en kolencentrales gaan voor, want die zijn moeilijk te moduleren. Dan volgen gascentrales, windmolens en zonnepanelen. Of andere, duurdere back-up eenheden. De laatst ingeschakelde en duurste productie-eenheid bepaalt op dat moment de prijs voor het volledige energiegebeuren.

Met de digitale kennis vandaag de dag, is het goed mogelijk om op grote schaal de werkelijke productiekosten vast te stellen. Binnen elk groot kapitalistisch bedrijf wordt al duchtig gepland in dienst van de winst; ze noemen dat het ‘verdienmodel’. Wat we nodig hebben is een planning volgens de sociale noden van de bevolking en voor het behoud van de ecosystemen waarin we leven. Gezonde lucht, gezonde natuur en landbouw, een klimaat zonder extreme droogtes of overstromingen; ook dat zijn allemaal menselijke noden. We hebben overheidsingrijpen op grote schaal nodig, gepaard met een democratische mobilisatie van de bevolking.

---

Bronnen bekend bij de redactie.