Openingstoespraak herdenking Februaristaking

Vandaag zijn we bijeengekomen vanuit het hele land in Ru Paré in Amsterdam om de Februaristaking van 1941 te herdenken en te vieren. Deze uitbarsting van solidariteit en kameraadschap mag en zal nooit vergeten worden. De Februaristaking van 25 en 26 februari 1941 was de eerste georganiseerde massastaking in het bezette Nederlandse gebied tijdens de Tweede Wereldoorlog, en het was het enige massaprotest in Europa tegen de Jodenvervolging. Een unieke gebeurtenis in oorlogstijd, georganiseerd door de toenmalige illegale Communistische Partij van Nederland.

In 1940 viel de Weermacht ons land binnen. Na een hopeloos gevecht tegen de nazi’s en het bombardement van Rotterdam staakte het Nederlandse leger haar vuren, gaf de overheid zich over en vluchtte naar Engeland.

Het doel van de bezetter was in Nederland net als in Noorwegen en Frankrijk een collaboratieregering te vormen. Binnen een maand introduceerden de nazi’s hun eerste anti-Joodse maatregelen. Binnen een jaar waren er meerdere razzia’s uitgevoerd in Nederland, waarbij honderden Joden gedeporteerd werden naar concentratiekampen. Dit stuitte keer op keer op verzet vanuit de arbeidersklasse die in Amsterdam op de vuist ging met de NSB en haar knokploeg, de WA.

Ondertussen groeide ook de uitbuiting van de Nederlandse arbeiders onder het Naziregime. Veel arbeiders werden gedwongen in Duitsland te werken, en zij die in Nederland bleven moesten langer werken voor minder.

Het was de CPN die deze omstandigheden niet alleen herkende als een mogelijkheid voor massa actie, maar ook effectief een algemene staking wist te organiseren waarbij honderdduizenden arbeiders het werk neerlegden. Dit allemaal in complete illegaliteit, actief onderdrukt door de fascisten.

In februari 1941 na de zoveelste vechtpartij kwam één van de WA-mannen, Hendrik Koot, om het leven. Antifascisten zongen triomfantelijk: ‘Koot is dood!’ maar de nazi’s reageerden met het afsluiten van de Joodse Wijk. Op 22 en 23 februari werd een grote razzia georganiseerd waarbij 427 jonge joden uit hun huizen gerukt werden, naar het Jonas-Daniël-Meijerplein vervoerd, daar in elkaar geslagen en vervolgens afgevoerd.

De Amsterdamse bevolking was gechoqueerd en op 24 februari 1941 organiseerde de CPN als reactie een korte bijeenkomst op de Noordermarkt met zo’n 400 mensen. Daar werden de aanwezigen ingelicht over de plannen voor een algemene staking tegen de bezetting en de Jodenvervolging. Ook werd er gevraagd om medearbeiders te activeren om mee te doen aan de staking.

De staking en het verzet waren dus niet slechts spontane opwellingen van woede tegen de bezetting en Jodenvervolging die tot actie leidden. Het waren georganiseerde daden tegen het onmenselijke nazifascisme waarbij de Communistische Partij een onmisbare rol speelde.

De staking was een bewuste stap van de partijleiding om het gewelddadige karakter van de bezetter voor de hele bevolking aan te tonen. Om daarmee de vorming te verijdelen van een met de nazi's collaborerende regering, waarvoor het driemanschap van de Nederlandse Unie (De Quay, Einthoven en Linthorst Homan) zich beijverden.

De volgende ochtend na het verspreiden van het befaamde pamflet STAAKT! STAAKT! STAAKT! kwam al snel het openbaar vervoer in Amsterdam tot stilstand. Diezelfde dag lag heel Amsterdam, nog sneller dan de CPN had voorzien, plat. Op 25 en 26 februari verspreidde de staking zich over het hele land doormiddel van het verspreiden van propaganda. Alhoewel de staking de Nazi-bezetter eerst nog verraste, werden de stakers op 26 februari aangevallen door Duitse soldaten. Negen kameraden werden die dag vermoord, tientallen verwond, en nog vele meer gevangengenomen. De staking werd na twee dagen neergeslagen en in december werd de Nederlandse Unie ontbonden.

In de nasleep van de Februaristaking nam de onderdrukking tegen Nederlandse communisten verder toe. Mede dankzij het feit dat de Nederlandse burgerlijke politie de CPN al voor de oorlog had geïnfiltreerd, werden de plannen voor een nieuwe staking op 6 maart verijdeld en vele CPN leden gevangengenomen en geëxecuteerd. Toch was de Februaristaking geen mislukking.

Waarom dan? En waarom is het belangrijk dat we deze heldendaden tot de dag van vandaag herdenken en vieren?

Het dappere verzet van de Nederlandse arbeidersklasse tijdens de Februaristaking bleek onmogelijk een collaboratieregering te vormen. De staking was bovenal een protest van de arbeidersklasse. Niet van de kapitalisten die profiteerden van het fascistische regime, niet de gevluchte Nederlandse regering die voor de oorlog nog geen vinger wilde uitsteken om gevluchte Duitse joden te helpen. Het was de aanzet tot de ontplooiing van een breed, nationaal verzet. De samenwerking van allen die zich keerden tegen de brutaliteit en onmenselijkheid van de nazi’s.

Voor communisten was het, zowel in Nederland als in de rest van bezet Europa, de gezamenlijke inspanning van de georganiseerde werkende klasse en haar communistische partij die dit verzet leidde. Het was het verlangen voor een maatschappij zonder discriminatie, uitbuiting en kapitalisme die deze moedige daad ontketende.

Na de bevrijding werd de rol van de CPN in het organiseren van de Februaristaking geminimaliseerd door de burgerlijke geschiedenisschrijvers. Niet alleen dit, maar ook wordt het feit verzwegen dat het fascisme voortkomt uit het kapitalisme, als laatste redmiddel voor de burgerij, om haar heerschappij in stand te houden.

Juist daarom organiseert de NCPN en de CJB nu al een aantal jaren een viering van de Februaristaking. De strijd voor het socialisme-communisme gaat door en zo houden we de herinnering aan degenen die vielen voor onze vrijheid in leven.

Jaap is kaderlid van de NCPN en CJB