Recessie, BRICS en een dreigende crisis

De Nederlandse bevolking heeft vorig jaar de grootste koopkrachtdaling in veertig jaar ervaren en de Nederlandse economie bevindt zich in een recessie. In de burgerlijke kranten worden we gerustgesteld, want ‘een recessie kan ook goed kan zijn voor de oververhitte economie’. Maar in allerlei rapporten uiten financiële instituties en economen juist grote zorgen. Want de signalen uit het buitenland zijn niet rooskleuriger.

Er is sprake van stagnatie in de groei van de wereldwijde economie en het volume van de internationale handel. De Duitse economie, die functioneert als de motor van de Eurozone, bevindt zich in een recessie. Het BBP van de eurozone als geheel krimpt al sinds het laatste kwartaal van 2002. Bovendien komen er zorgwekkende signalen uit de bankensector en vastgoedsector in de VS, waar de kredietwaardigheid van middelgrote banken keldert en één van de grootste vastgoedbedrijven op rand van faillissement staat. Ondertussen is de staatschuld van de VS geëxplodeerd naar 31,4 triljard dollar (120% van het BBP), wat door de rentestijgingen extra ongunstig is.

Het onderliggende probleem is de toenemende overaccumulatie van kapitaal. Kapitaal vermeerderd zichzelf, maar kan vervolgens geen opties vinden om weer op winstgevende wijze in de productie gestort te worden. Kapitaal stapelt zich op, zoekt naar nieuwe winstgevende mogelijkheden en kijkt daarbij hoe de concurrentie kan worden uitgeschakeld.

Die toenemende concurrentie drukt zich uit in talloze economische conflicten, waarbij die tussen de VS en China de belangrijkste is. Tegen het licht van die ontwikkelingen was de BRICS-top die eind augustus in het Zuid-Afrikaanse Johannesburg plaatsvond een belangrijk moment. De BRICS is een samenwerkingsverband tussen Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. Deze BRICS-landen maken ondertussen ruim 32% van het wereldwijde BBP uit, en 29,9% van het BBP van de G7.

Op de BRICS-top werd o.a. besloten om zes nieuwe landen te verbinden aan de BRICS. Het gaat om Argentinië, Egypte, Ethiopië, Iran, Saoedi-Arabië en Verenigde Arabische Emiraten. Daarnaast wil men de Nieuwe Ontwikkelingsbank van de BRICS versterken als tegenhanger tegen het IMF en de internationale invloed van de dollar inperken. Over dat laatste publiceren we hieronder een passage uit een tekst die duiding geeft aan deze ontwikkeling.

In een andere passage van de tekst, die we hier door ruimtegebrek niet publiceren, zijn bepaalde illusies te merken over BRICS. De rol die de VS in de wereld spelen, en de manier waarop ze instituties als het IMF en de invloed van de dollar gebruiken om de belangen van het Amerikaans kapitaal wereldwijd door te drukken, is bekend. Maar er moeten geen illusies zijn bij verbonden als de BRICS, want ook dat is een verbond van kapitalistische landen met grote monopolies.

De regeringen van kapitalistische landen – hoe groot of klein die ook zijn – kunnen de strijd voeren tegen hun concurrenten ten gunste van hun eigen monopolies. Maar enkel de werkende bevolking kan de strijd voeren tegen het imperialisme als systeem. Het is belangrijk om niet in de valkuil te trappen om de kant van de ene of andere imperialist te kiezen, maar om te kiezen voor de kant van de arbeidersklasse. In komende kranten zullen we nader ingaan op de internationale ontwikkelingen.

Zo wordt de yuan een mondiale reservevaluta

Gregor Uhlig

Grote delen van de wereld vervangen voor hun import en export de dollar door de yuan, een ontwikkeling die doet denken aan de introductie van het Bretton Woods-stelsel in 1945. Wat betekent dit voor Europa?

China ontwikkelt de yuan – de munteenheid van de officiële valuta renminbi – geleidelijk tot een internationaal belangrijke munt. Dit proces vertoont duidelijk parallellen met de introductie van de dollar als ’s werelds reservevaluta na de Tweede Wereldoorlog, maar er zijn ook opvallende verschillen. Het veranderen van de mondiale reservevaluta blijkt een gecompliceerd proces, waarbij aan een hele reeks voorwaarden moet worden voldaan. De yuan doet dat momenteel. Het huidige proces werd overigens op beslissende wijze versneld door het beleid van het Westen, dat grote delen van de wereld ertoe heeft gedreven om de dollar niet langer te willen gebruiken.

Na de Tweede Wereldoorlog loste de dollar de Britse pond als mondiale reservevaluta af. Dit was door de deelnemende staten zo afgesproken tijdens de Bretton Woods-conferentie van 1944. Deze omwenteling werd vooral mogelijk gemaakt door twee factoren. Enerzijds exporteerden de Verenigde Staten in die tijd aanzienlijk meer dan ze importeerden – dit geheel in tegenstelling tot vandaag – waardoor ze grote overschotten op de lopende rekening van de betalingsbalans genereerden. Anderzijds beschikten de VS op dat moment over extreme goudreserves van meer dan 20.000 ton. Vandaag is dat officieel nog 8.134 ton.

Vóór de invoering van het Bretton Woods-systeem – toen het internationale monetaire stelsel nog gebaseerd was op de gouden standaard – had het feit dat de VS aanzienlijk meer exporteerden dan ze importeerden, ertoe geleid dat enorme hoeveelheden goud naar de VS stroomden ter compensatie voor de overschotten op de lopende rekening. Deze overschotten en de hoge goudreserves hadden samen het vertrouwen in de dollar versterkt en deze in staat gesteld zijn rol als mondiale reservevaluta te spelen. Het Bretton Woods-stelsel was een soort pseudo-gouden standaard. Buitenlandse centrale banken konden van de Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve, goud krijgen tegen de gegarandeerde prijs van 35 dollar per troy ounce goud (iets meer dan 31 gram) – burgers hadden deze mogelijkheid niet.

In een televisietoespraak maakte de Amerikaanse president Richard Nixon op 15 augustus 1971 een einde aan deze pseudo-gouden standaard die steeds meer onder druk was komen te staan als gevolg van de grote hoeveelheden dollars buiten de VS. De dollar werd losgekoppeld van het goud en ontleende zijn waarde nu slechts aan het vertrouwen dat er goederen en diensten mee gekocht konden worden. De buitenlandse centrale banken hielden plotseling ‘fiat-dollars’ aan, d.w.z. papiergeld dat door de Federal Reserve naar believen uit het niets kon worden gecreëerd. Ook al hadden de VS allang geen overschotten op de lopende rekening meer, maar enorme tekorten, toch werd dit systeem geaccepteerd en functioneerde het een verbazingwekkend lange tijd,

Om na de Tweede Wereldoorlog van de dollar de wereldmunt te maken, moesten de VS ervoor zorgen dat de wereld over de nodige dollarvoorraden beschikte. Een doorslaggevende rol speelde daarbij het Marshallplan, waarmee de VS de wederopbouw van Europa ondersteunden en dat grotendeels uit dollarleningen bestond. Hoe groot zijn werkelijke aandeel in de geweldige economische opleving in bijvoorbeeld de Bondsrepubliek was, is omstreden. Wat wel zeker is, is dat het een beslissende rol heeft gespeeld bij het vestigen van de dollar als 's werelds reservevaluta.

Tegenwoordig keren grote delen van de wereld zich echter af van de dollar. Voor onze ogen voltrekt zich de overgang naar een nieuw mondiaal monetair systeem. China bevindt zich momenteel in een situatie die vergelijkbaar is met die van de VS in 1945. Het land is militair onaantastbaar, het genereert regelmatig grote overschotten op de lopende rekening van zijn betalingsbalans en het heeft zijn goudreserves in de loop der jaren enorm uitgebreid. Op de goudbeurs Shanghai Gold Exchange kan het buitenland nu yuan inwisselen voor fysiek goud. Bovendien beschikt China, zoals indertijd de VS, over een mechanisme om zijn munt over de wereld te verspreiden.

Swaplijnen voorzien de wereld van yuan

China moet de landen van de wereld eerst van yuan voorzien, zodat ze hun import uit China ook in de Chinese munt kunnen betalen. De zogeheten swaplijnen moeten dit mogelijk gaan maken. Zij vormen een relatief nieuw instrument voor centrale banken en zijn in de nasleep van de wereldwijde financiële crisis van 2007-2008 van grote betekenis. Bij een ‘swap’ of valutaruil verstrekt een centrale bank (in dit geval de Chinese) aan een andere centrale bank een lening in haar valuta (dus yuan), die wordt gedekt door een overeenkomstig bedrag in de valuta van de lenende bank. Op deze manier verkrijgt de lenende centrale bank liquiditeit zonder dat grote marktverstoringen optreden. De centrale bank van China heeft dergelijke swaplijnen opgezet met meer dan 30 andere centrale banken.

Het afrekenen van olie in yuan vindt volgens economisch analist Zoltan Pozsar al een aantal jaren plaats met Rusland, Iran en Venezuela. Dat gaat nu ook gebeuren met Saoedi-Arabië en alle landen van de Samenwerkingsraad van de Arabische Golfstaten. De BRICS-landen – naast China zijn dat Brazilië, Rusland, India en Zuid-Afrika – vervangen in hun handel de dollar door de yuan en introduceren hun eigen digitale centrale bankvaluta’s (CBDC’s).

Weggaan uit de dollar is zich afkeren van het Westen

Het gevolg en het doel van deze inspanningen is zich loskoppelen van het westerse banksysteem. Daarop willen deze staten zich niet langer verlaten omdat ze het vertrouwen erin hebben verloren. De urgentie om over alternatieve betalings- en verrekeningssystemen te beschikken bleek vorig jaar door de sancties tegen Rusland. Het Westen heeft toen de Russische centrale bank de toegang tot honderden miljarden dollars aan buitenlandse reserves ontzegd en zou dat geld graag gebruiken voor de wederopbouw van Oekraïne. Daarnaast werden verschillende Russische banken uitgesloten van het internationale betalingsnetwerk Swift. Hierdoor is de yuan een regionale reservevaluta voor Rusland geworden. Het Russische staatsinvesteringsfonds zal het aandeel van de euro nog voor het einde van dit jaar tot nul terugbrengen en in plaats daarvan volledig inzetten op yuan, goud en roebels.

RotFuchs juli 2023; PDF-Archiv - RotFuchs.

Vertaling en bewerking: Louis Wilms.