Rood Alarm: Droogte, hitte en een gespleten straalstroom

Watertekort in waterland Nederland. Op 3 augustus stelde de Minister van Infrastructuur en Waterstaat, het feitelijk watertekort vast: de vraag naar water is groter dan het aanbod.

De drie grote rivieren, Schelde, Maas en Rijn, brengen alle drie hun water uit het buitenland aan. Maar heel Europa kreunt al lang onder de droogte, verergerd door de hitte en omgekeerd, hitte verergerd door de droogte, omdat er geen verkoelend effect meer is van verdampend vocht uit de bodem. Op de hogere gronden in Nederland zelf, wordt er tot nu toe, weinig gedaan aan regenwateropvang en bewaring. De vegetatie verdort. De landbouw krijgt het moeilijk. In Duitsland is de scheepvaart belemmerd en in Frankrijk worden kerncentrales stilgelegd, bij gebrek aan voldoende koelwater.

Verklaring voor dit fenomeen ligt in de impact van de klimaatopwarming op de Straalstroom die ons weer bepaalt. In juli publiceerde het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut samen met het Duitse Potsdam Institute for Climate Impact Research hun studie over De Straalstroom, dat zijn die winden op meer dan 10 km hoogte, die van west naar oost waaien (omdat de aardbol van oost naar west eronderdoor draait). De plaats en de kracht van die Straalstroom wordt bepaald door het hoge temperatuurverschil tussen de pool en de evenaar. Zonder het opwarmingseffect, draaide die Straalstroom mooie circulair en zorgde dat hoge en lage luchtdrukgebieden mee opschoven en niet ter plaatse bleven.

Maar de Noordpool warmt vier keer sneller op dan de rest van de aardbol. De temperatuurverschillen keren soms om. Het sneeuwde vorige winter in Madrid en in Frankrijk, terwijl het in België en Nederland heerlijk warm was. Daardoor verliest de Straalstroom aan kracht en begint te kronkelen. Vallen we onder een opwaartse kronkel dan hebben we aanhoudende droogte. Vallen we onder een neerwaartse kronkel, dan hebben we aanhoudende regenbuien, denk aan de overstromingen van juli vorig jaar.

De studie over de Straalstroom ontdekte een bijkomend aspect, dat de recente grote aanhoudende droogte over Europa verklaart. Boven de Atlantische Oceaan splitste de Straalstroom in een noordelijke stroom die over Scandinavië trok en een zuidelijke stroom die over de Middellandse zee trok. Daardoor bleef het hoge luchtdrukgebied met zeer warme luchtmassa’s boven Europa vasthangen.

Dit soort droogtes en hittegolven zal steeds meer voorkomen en heel de maatschappij zal er last van hebben. Hoog tijd om eindelijk de oproep tot onmiddellijke actie uit de klimaatrapporten van het IPCC ernstig te nemen.

Code rood voor de mensheid

“Rood Alarm!” Het is Antonio Guterres, de algemene secretaris van de Verenigde Naties, die het op 18 juli uitspreekt in Bonn. Het zesde klimaatrapport van het IPCC is beschikbaar. 400 wetenschappers brachten in 3000 pagina’s de resultaten van 14.000 studies samen. De 3 onderdelen van het rapport zullen binnenkort samengevat worden in een korte samenvatting van 45 pagina’s, bestemd voor “beleidsmakers”. Wat zal er wel instaan in die samenvatting? En wat niet? En hoe sterk zal het geformuleerd worden? Dat is geen wetenschap meer, maar een politieke klassenstrijd. Antonio Guterres zei op 3 augustus terecht: “het is immoreel dat bedrijven record winsten boeken op de rug van de meest arme mensen en gemeenschappen en het klimaat” Er werd bij de besprekingen in Bonn geen akkoord bereikt. De uitgifte van de samenvatting wordt verdaagd naar volgend jaar.

Het akkoord van Parijs van 2015 stelde dat alle landen hun voornemens moesten bekendmaken over welke maatregelen ze zouden nemen om hun uitstoot aan broeikasgassen te verminderen. De optelling daarvan blijkt onvoldoende om met 2 kansen op drie onder een opwarming van 2°C te blijven. De emissies nemen wereldwijd nog steeds toe. Volgend jaar zouden dus alle landen hun voornemens opnieuw moeten bijstellen en meer inspanningen doen. Zie de grafiek hieronder uit 2009:

Hoe langer we wachten, hoe moeilijker. Nu zullen we om een weg galopperende klimaatontaarding te vermijden zelfs binnenkort CO2 uit de atmosfeer en uit de oceanen moeten halen. De Belgische klimaatprofessor Jean-Pascal van Ypersele spreekt steeds uiterst voorzichtig. Ik vertaal uit zijn samenvatting van het zesde IPCC-rapport:

1. De oppervlaktetemperatuur van de aarde zal ten minste tot het midden van de eeuw blijven stijgen in alle verwachte emissiescenario's. De opwarming van de aarde zal in de 21e eeuw meer dan 1,5 °C en 2 °C bedragen, tenzij de uitstoot van CO₂ en andere broeikasgassen in de komende decennia aanzienlijk wordt verminderd.
2. Veel veranderingen in het klimaatsysteem nemen toe naarmate de verdere opwarming van de aarde. Dat omvat verhoogde frequentie en intensiteit van hitte-extremen, van mariene hittegolven en zware regenval, van landbouw- en ecologische droogtes in sommige gebieden, van het aandeel van intense tropische cyclonen en de vermindering van Arctisch zee-ijs, van sneeuwbedekking en van permafrost.
3. De verdere opwarming van de aarde zal naar verwachting de wereldwijde watercyclus blijven verhevigen, met inbegrip van de variabiliteit, van de wereldwijde moesson neerslag, en van de intensiteit van regenval en droogte.
4. Voor de scenario's waarin de CO₂-uitstoot toeneemt, tonen de projecties aan, dat de koolstofputten van de oceaan en het land minder effectief zullen zijn in het vertragen van de accumulatie van CO₂ in de atmosfeer
5. Veel veranderingen veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen uit het verleden en in de toekomst, zijn onomkeerbaar over eeuwen of zelfs millennia, met name veranderingen in de oceanen, ijskappen en wereldwijde zeespiegels.

Antonio Guterres vatte het bevattelijke samen voor heel de wereld: Collectieve actie of collectieve zelfmoord.