Solidariteit met het spoorpersoneel!

Op 28 februari 2025 liep de cao van de NS af. De onderhandelingen over een nieuwe cao verlopen stroef. FNV Spoor eist een loonsverhoging van 7 procent op jaarbasis, in lijn met de in de afgelopen jaren fors gestegen inflatie. Sinds 2019 lopen de NS cao-lonen 5 procent achter op de inflatie. Het aanbod van NS bleef steken op 3 procent op jaarbasis, waarmee werknemers er in koopkracht weer op achteruit gaan. De arbeidsvoorwaarden die de NS biedt komen vanuit ideeën over een geprivatiseerd spoorbedrijf, en niet vanuit ideeën over de sociale nutsfunctie van spoorverbindingen. Daarom kunnen het personeel en de spoorvakbonden niet anders dan hun eisen af te dwingen door middel van stakingsacties.

Marktwerking op het Spoor

Het openbaar vervoer is ook in Nederland onderhevig aan privatisering en marktwerking. De parlementaire politiek doet niets om deze mechanismes te beteugelen, sterker nog, ze worden door partijen zoals de CDA en de PvdA, maar vooral D66 juist gestimuleerd. Deze partij is kampioen wat betreft het invoeren van neoliberaal beleid in sociale en nutsvoorzieningen, allemaal onder het mom van efficiëntie. Het zou namelijk zogenaamd goedkoper zijn om deze voorzieningen te runnen als private ondernemingen. Niets is minder waar: de tarieven van energie, openbaar vervoer en afvalverwerking zijn fors gestegen. Wij betalen hiervoor de prijs, terwijl het aantal miljonairs in Nederland spectaculair groeit, niet geheel toevallig parallel met de genoemde privatiseringen.

De politieke drang naar verdere privatisering van het spoor is niet weg. De gemeente Lelystad en Almere subsidiëren ieder voor een ton per jaar een Arriva-nachttrein naar Schiphol, minus kaartverkoop. Met deze concessie heeft Arriva toegang gekregen tot het landelijke spoornet terwijl andere spoorbedrijven tot nu toe alleen op regionale netten werd toegelaten. FNV Spoor heeft in het debat in de Tweede Kamer over aanbesteding van spoorverbindingen de politiek opgeroepen het kabinet terug te fluiten. “Stop met het verder opknippen van de spoorconcessie. Het spoor bewijst haar vitale belang als publieke sector. Die publieke waarde moet niet door marktwerking kapot worden gemaakt, maar juist gekoesterd”.

De discussie over verdere marktwerking op het spoor beheerst in feite ook de onderhandelingen over een nieuwe cao voor medewerkers van NS. Die is tot nu toe beter dan die van regionale spooraanbieders. Die kampen daardoor soms met personeelstekorten, omdat arbeiders overstappen naar de NS.

Wouter Koolmees, voormalig D66-minister Sociale Zaken en Werkgelegenheid en sinds november 2022 president-directeur van NS, schreef in een brief aan de reizigers die ‘getroffen’ werden door de stakingen: “De financiële mogelijkheden voor ons bedrijf - met vijf jaar verlies op rij en ook dit jaar geen winst - zijn beperkt. Wij moeten zoals ieder ander bedrijf onze balans op orde brengen, NS kan niet structureel meer geld uitgeven dan ze heeft.” Hoezo, ‘niet meer geld uitgeven dan ze heeft’? NS kampt al jaren met verliezen onder ander door de coronatijd met weinig treinreizigers. Voor deze verliezen is het nutsbedrijf destijds gecompenseerd.

Kortom, de onderhandelingen over de cao bij NS zijn een politieke zaak. Henri Jansen, cao-onderhandelaar van FNV-Spoor onderbouwt de eisen van het personeel als volgt: “Het openbaar vervoer moet je niet afrekenen op de verkoop van vervoerbewijzen maar op de maatschappelijke en economische bijdrage. Het spoor is een nutsvoorziening en dat mag geld kosten.” Koolmees zal waarschijnlijk echter de hand op de knip willen houden. Maar om de cao-eisen tegemoet te komen zal hij bij het demissionaire kabinet moeten aankloppen voor financiële middelen die anders naar de oorlogsbegroting gaan. Hij kan daarbij wijzen naar Spanje, waar ook sociale voorzieningen worden gespaard ten koste van de oorlogsbegroting.

Cao-onderhandelingen

Het NS-personeel eist volledige (en liefst automatische) prijscompensatie plus nog enige loonsverbetering. In 2024 rekende het CBS 3,3 procent inflatie. Voor 2025 wordt hetzelfde verwacht. NS biedt in reactie op de stakingen 4 procent loonsverhoging in 2025 en 2,75 procent in 2026. Maar de inflatie wordt achteraf gecompenseerd, dus die 4 procent is ook voor het verlies aan koopkracht in 2024. Als in 2025 en 2026 de prijzen harder stijgen dan verwacht, wil NS dit alleen compenseren met eenmalige vergoedingen. Volgens NS was er aanvankelijk ruimte voor extra afspraken bovenop eerdere voorstellen rondom loon, looptijd (van de cao) en zwaar werk. Maar nu houdt de NS vol dat een loonstijging van 4 procent alleen mogelijk is als alle andere eisen worden losgelaten.

In het bod van NS staan daarom geen afspraken over een vierdaagse werkweek vanaf 50 jaar voor iedereen. Daarnaast zijn er geen verbeteringen voor de wachtdiensten, geen extra vergoeding voor monteurs die vieze klussen doen en is er geen oplossing voor mensen die tot hun pensioen ’s nachts moeten werken. NS biedt slechts een kleine verbetering in de Zwaarwerkregeling aan: als je dertig jaar zwaar werk hebt verricht volgens een puntensysteem, heb je recht op de volledige uitkering van de regeling. Maar alle werknemers die op basis van het aantal punten recht hebben op 11,88 maanden of minder, worden nu uitgesloten. Dit biedt ruimte voor NS om mensen doelbewust kortere of extreem lange diensten aan te bieden. In plaats van een verbetering van de balans tussen werk en privé, is dit weer een verslechtering.

Solidariteit doorslaggevend

De cao-onderhandelaars besloten het voorlopige eindbod van NS voor te leggen aan de achterban. De komende weken worden bijeenkomsten in het land en online sessies georganiseerd waar de onderhandelingsresultaten worden besproken. Daarna mogen de leden van FNV Spoor stemmen over het eindbod. Wordt het bod afgewezen, dan gaan de vakbondsacties verder.

Gelukkig kent het Spoor een hoge organisatiegraad. Niet alleen bij FNV maar ook bij de VVMC, de ‘machinistenvakbond’ van vooral ‘rijdend personeel’. Maar het zal vooral aankomen op hun vakbonds- en klassenbewustzijn. De ideologische druk vanuit directie, politiek en burgerlijke pers is enorm, zo bleek in de afgelopen weken. Maar als het spoorpersoneel deze druk weet te weerstaan, is dit een stap vooruit voor de hele arbeidersbeweging. Vooral ook omdat deze cao richtinggevend is voor veel andere cao’s die vernieuwd moeten worden.

Tot nu toe doet de cao-actieleiding het prima: vasthouden aan de loon- en gezondheidseisen, het eindbod plaatsen in de politieke context van marktwerking, het bod van NS aan de leden voorleggen en daarna in stemming brengen. De brief van Koolmees en de berichtgeving rondom de stakingen laten echter zien dat steun vanuit de rest van de werkende bevolking (of het gebrek daaraan) weleens een belangrijke factor kunnen zijn. De NS plaatst zich in een slachtofferrol: NS kan niet meer uitgeven dan dat uit de kaartverkoop binnenkomt. Dat kan door de actieleiding met flyers naar het publiek worden weerlegd. Daarnaast is ook voor de bredere arbeidersbeweging een rol weggelegd in het tonen van solidariteit!