Strijd voor huidig en toekomstig inkomen kan FNV verenigen en versterken

Akkoord van Wassenaar en het poldermodel

Binnen de FNV wordt al enige tijd erkend dat het ‘Akkoord van Wassenaar’ van 1982 tussen ‘werkgevers’ en ‘werknemers’ de weg heeft geopend voor de ‘race naar beneden’. In dat akkoord werd (ook) door de vakbeweging de suprematie van het kapitalisme erkend en de belangentegenstellingen tussen kapitaal en arbeid werden ingekaderd en ‘beheersbaar’ gemaakt. In goed overleg tot afspraken komen was het devies; het poldermodel was geboren. Het betekende in feite een strategie die leidde tot loonmatiging, flexibilisering van arbeidsverhoudingen, verschraling van secundaire arbeidsvoorwaarden, privatisering van sociale dienstverlening en maatschappelijke voorzieningen enz. De bonden met een strijdbaar vakbondsverleden, die inmiddels een fusieproces hadden doorgemaakt (Industriebond, Voedingsbond, Vervoersbond en Dienstenbond vormden samen FNV Bondgenoten), wisten in die periode van sociale afbraak nog enkele verslechteringen te vertragen en succesjes te behalen.

De economische crisis van 2008 veroorzaakte onrust die doorwerkte in de arbeidsvoorwaarden en zette de vakbeweging verder onder druk. Voorstellen voor een nieuw pensioenstelsel, in lijn met de afbraak van sociale dienstverlening en collectieve voorzieningen, leidden in de FNV tot een conflict tussen de verschillende bondsbesturen. Om dit op te lossen en eenheid te herstellen werd een proces op touw gezet om de afzonderlijke bonden op te laten gaan in één ongedeelde FNV.

Een bureaucratische en ‘professionele’ vakbond

De basis voor die nieuwe ‘ongedeelde’ FNV werd gelegd door vertegenwoordigers van het ‘moderne kapitalisme’: Herman Wijffels (bankier Rabobank en bewindvoerder Wereldbank) en Han Noten (lid PvdA die in 2005 een partijvisie op de verzorgingsstaat formuleerde). Hun bevindingen en aanbevelingen werden later door Jetta Klijnsma (PvdA, later in Rutte II staatssecretaris SZW) als ‘kwartiermaker’ in concrete voorstellen omgezet. Het resultaat was een bureaucratisch gedrocht waarvan de gevolgen zich steeds meer in de vakbondspraktijk lieten voelen:

• de belangenbehartiging van de leden werd geprofessionaliseerd en de betaalde medewerkers in de ‘werkorganisatie’ kregen een meer centrale rol, terwijl de democratische vereniging (de leden) een meer ondergeschikte rol kreeg;
• de inzet van zogenaamd amateuristische kaderleden, die ‘slechts’ (!) ervaring hadden met vakbondsstrijd in hun bedrijf of instelling, werd afgebouwd ten gunste van, in de klassenverzoening opgeleide, professionals;
• enige democratische tegendruk (van de leden) via besluitvorming in sectorraden en sectorbesturen bleek gecompliceerd, omdat beide een eigen kiezersmandaat hebben en de sectoren daarom twee kapiteins op één schip hebben;
• door afzonderlijke sectoren gekozen fracties in het ledenparlement moeten het totale FNV-beleid en de vakbondsstrategie bewaken zonder serieuze ‘ambtelijke’ ondersteuning bij hun controlerende taak.

FNV in 'het Offensief' en toch ook weer niet

In oktober 2017 trad het kabinet Rutte III aan. De VVD had daarbij de coalitie met de PvdA in Rutte II verruild voor D66, CDA en CU. De FNV betitelde de plannen van het nieuwe kabinet als een versnelling van de ‘race naar beneden’ en besloot om in november 2017 een Offensief daartegen aan te kondigen. Leidraad voor het Offensief was de resolutie die door de nieuwe (gefuseerde) FNV op haar eerste Congres in mei 2017 was aangenomen. Op 13 januari 2018 vond op een grote bijeenkomst in de Jaarbeurs in Utrecht de ‘aftrap’ van het Offensief plaats. Vele sectoren en zelfstandige bonden binnen de FNV presenteerden daar plannen om arbeidsvoorwaarden te verbeteren en aanvallen af te wenden.

Vier dagen daarvoor echter was Mariette Patijn, vice-voorzitter van de FNV en trekker van het Offensief, afgetreden uit onvrede met het gebrek aan daadkracht en steun van het FNV-bestuur. Inderdaad is sindsdien van het Offensief niets meer vernomen!

Alleen het actiecomité Red het Pensioenstelsel, dat zich ook in de Jaarbeurs presenteerde, gebruikt nog het Offensief-logo en ijvert tot op de dag van vandaag voor de destijds geformuleerde eisen onder de leus: EEN GOED PENSIOEN IS EEN KWESTIE VAN FATSOEN!

Capitulatie-strategie in plaats van strijd

Door het ‘uitdoven’ van het Offensief en door de, op een commercieel bedrijf lijkende, organisatie zit er voor het FNV-bestuur niets anders op dan in de polder een capitulatiestrategie te volgen. Dat houdt in: zich bij de ‘realiteit’ neerleggen en proberen de huid zo duur mogelijk te verkopen. En tegelijkertijd de ‘democratische’ vereniging, dus de leden, van de juistheid en onvermijdelijkheid van deze strategie te overtuigen. Maar het bestuur gaat verder: tegenstanders van capitulatie worden de mond gesnoerd. De gang van zaken rond het pensioenakkoord en de Wet Toekomst Pensioenen (WTP) is een pijnlijk voorbeeld hiervan dat de FNV zal opbreken. Toen de FNV het Pensioenakkoord in 2020 onderschreef werd het actiecomité Red het Pensioenstelsel te verstaan gegeven dat het niet langer nodig was en niet meer ondersteund werd: geen reiskostenvergoeding, geen vergaderruimte, enz. FNV-voorzitter Tuur Elzinga: "ik ga niet mijn oppositie faciliteren!" Een voorbeeld van bestuurlijke arrogantie en beknotting van vakbondsdemocratie. Meer recente voorbeelden van die arrogantie zijn dat Elzinga de tegenstanders van het pensioenakkoord wegzet als "pensioenwappies" en dat de voorzitter van de FNV-sector Senioren zijn lidmaatschap is ontnomen. Omdat hij, conform besluiten van de Sectorraad Senioren, maar tegen de zin van het FNV-bestuur, bleef ijveren voor uitvoering van de arbeidsvoorwaarde pensioen: een waardevast (dus geïndexeerd) pensioen. Het is tekenend voor de deplorabele situatie van de FNV dat het Ledenparlement in meerderheid het bestuur in dit besluit volgde!

FNV-bestuur in het verkeerde kamp

Het FNV-bestuur heeft zich in een onmogelijke positie gemanoeuvreerd door het nieuwe pensioenstelsel (WTP) te verdedigen terwijl de kritiek erop vanuit andere belangenorganisaties en pensioendeskundigen aanzwelt. De FNV schaart zich daarmee in het kamp van het kabinet dat de WTP met stoom en kokend water nog voor de vakantie door de Tweede Kamer wil jagen. En ondertussen door middel van die wet regelt dat pensioendeelnemers het recht wordt ontnomen om individueel bezwaar te maken tegen het overhevelen van hun opgebouwde pensioen naar het nieuwe stelsel. De Raad voor de Rechtspraak had erop gewezen dat de WTP met dit recht onuitvoerbaar was en de rechtspraak in Nederland zou ‘platleggen’ (het gaat om 20 miljoen pensioencontracten!). Elk zinnig mens kan voorzien dat dit standpunt de FNV nog jaren zal achtervolgen en beschadigen, zeker wanneer de consequenties van de wet in de portemonnee van de gepensioneerden wordt gevoeld! Veel leden hebben dit al begrepen en hun lidmaatschap opgezegd. Zij zien dat dit FNV-bestuur niet voor hun belangen optreedt.

Centrale rol actiecomités in de strijd

Voor die belangenbehartiging is opbouw van vakbondsmacht nodig en is eenheid doorslaggevend. Democratische menings- en besluitvorming is hierbij van wezenlijk belang. Dictaten van vakbondsbesturen passen hier niet in. Actiecomités vervullen een belangrijke rol in de vorming van eenheid op de werkvloer tussen vakbondsleden en niet-vakbondsleden: een voorwaarde voor succes in de strijd. Ze zijn ook effectief gebleken om vormen te vinden om bonden strijdbaar te maken en te versterken. Ze hebben een taak om in de actie vast te houden aan op de werkvloer opgestelde eisen. Ook in het bestrijden en omkeren van de capitulatiestrategie van het FNV-bestuur zullen actiecomités onmisbaar blijken. Want vakbonden zijn een antwoord op de objectieve belangentegenstelling tussen kapitaal en arbeid. Vakbonden die niet of onvoldoende voor de belangen van de werkers optreden zullen worden gecorrigeerd of gepasseerd door andere belangenorganisaties! Strijd zal de factor arbeid versterken!