Vakbondsbestuurder stapt over naar bedrijfsleven

Op 19 januari werd bekend dat een vakbondsbestuurder de overstap maakt van de FNV naar Luchthaven Schiphol. Deze voormalige campagneleider van de acties voor betere arbeidsvoorwaarden van onder andere de bagageafhandelaars kreeg een managementfunctie bij de luchthaven. Deze functiewisseling van vakbond naar bedrijfsleven roept vanzelfsprekend vragen op. Want hoe geloofwaardig is een vakbond nog als een bestuurder die een centrale rol speelde in de strategie om betere arbeidsvoorwaarden af te dwingen, nu de belangen van de werkgever gaat behartigen?

Reacties

De reacties waren veelal van burgerlijke aard. Moreel: de FNV was al niet geloofwaardig want de bond eist overal 13,5% loonstijging maar het eigen personeel kreeg slechts 3%. Juridisch: vakbondsbestuurders zouden net als bewindslieden bij een overstap naar dezelfde bedrijfstak twee jaar moeten wachten voordat de nieuwe functie wordt bekleed. Opmerkelijk dat een beoordeling vanuit een klassenstandpunt ontbreekt: de vraag wordt niet gesteld of de strijd voor betere arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden met de ‘overstap’ wordt versterkt of verzwakt.

Klassenstrijd en de polder

Het is begrijpelijk dat een vakbondsbestuurder niet zijn hele leven in de vakbeweging wil blijven. In de maatschappij kunnen immers andere plekken en posities worden gevonden waar de strijd voor verbetering van leef- en werkomstandigheden wordt gevoerd en ondersteund. Zoals bij voorzieningen voor goede en verbeterde werk- en leefomstandigheden die door de arbeidersbeweging zijn opgebouwd. De omvang en kwaliteit daarvan hangt af van de krachtsverhoudingen tussen arbeid en kapitaal. En die zijn sinds de arbeidersbeweging in de ‘poldermodus’ is gemanoeuvreerd fundamenteel gewijzigd.

In ‘de polder’ wordt de feitelijk onverzoenlijke belangentegenstelling van arbeid en kapitaal ideologisch opgeheven: zonder kapitaal geen werkgelegenheid, zonder werkgelegenheid geen lonende arbeid. Werknemers en werkgevers worden sociale partners. Hoezo kritiek op het overstappen van een baan voor werknemers naar een baan bij werkgevers?

Opbouw voorzieningen

Na de oorlog heeft de arbeidersbeweging in Nederland en Duitsland het prestige van de Sovjet-Unie benut, die het fascisme had verslagen waardoor een stelsel van socialistische staten kon worden gevormd, om een verzorgingsstaat op te bouwen. In Nederland met instellingen die vaak bolwerken werden van de arbeidersbeweging. Waar de inhoud van functies en banen gericht waren op het verbeteren van de leef- en werkomstandigheden van de werkers. Voorbeelden hiervan zijn: zorg (bejaardentehuizen, ziekenfondsen), volkshuisvesting (woningbouwverenigingen, corporaties en onderzoeksinstituten), openbaar onderwijs (schoolbesturen en ondersteunende dienstverlening), media (Vrije Volk, VARA, de uitgeverijen Arbeiderspers en Pegasus, De Waarheid, enz.), nutsvoorzieningen (energie, water), enz. Talloze voorbeelden zijn er van het banencarrousel binnen deze instellingen en met de vakbeweging en politieke functies.

Afbraak verzorgingsstaat

Zodra deze ideologische en politieke beschutting verdween met de aftakeling van de socialistische staten in de jaren ‘80, uitmondend in de ‘val van de muur’, werd de afbraak van de opgebouwde sociale voorzieningen ingezet. Een afbraak die op dit moment wordt voltooid met de ontmanteling van het collectieve en solidaire pensioenstelsel met de Wet Toekomst Pensioenen die nu bij de Eerste Kamer ligt.

De arbeidersbeweging, waaronder de vakbeweging, had geen strijdbaar antwoord op deze door het kapitaal internationaal lang en breed voorbereide aanval. Zij kozen de weg van ‘goed overleg’ dat met het Akkoord van Wassenaar (1982) werd ingezet. Met de systematische afbraak van ‘sociale bolwerken’ vanaf de jaren ‘80 door opdelingen en privatiseringen, ging bij deze instellingen ook de kapitalistische ideologie gelden: kostenbeheersing, marketing, afslankingen, winstgevendheid enz. Daarmee verdwenen ook de perspectieven van een banencarrousel om elders in de samenleving voor de belangen van de arbeidersklasse op te kunnen treden, voor bijv. vakbondsbestuurders. Door het ideologisch wegpoetsen van tegenstellingen tussen belangen van werkers en ondernemers, werd daarentegen het overstappen ook makkelijker.

Overigens heeft de bourgeoisie vanaf haar kiemen in het Venetië van de 13e eeuw deze praktijk van ‘banencarrousel’ reeds ontwikkeld en steeds meer geperfectioneerd als een belangrijk instrument voor het behouden en uitbreiden van macht.

Werkelijkheid

Met de ontmanteling van bolwerken van de arbeidersbeweging zijn de fundamentele tegenstellingen echter niet verdwenen. De stakingsstorm in de week van 6 tot 11 februari laat dit zien. Duizenden Boa’s, chauffeurs van bussen, zorgtaxi’s en Uber, vuilnisophalers, groenvoorzieners, machinisten en conducteurs van regionale vervoerslijnen, winkelmedewerkers in de Bijenkorf én de rest van de winkelstraat, namen hier deel aan. Ze eisen hogere lonen om de gestegen kosten van levensonderhoud te kunnen betalen en betere arbeidsomstandigheden zoals vermindering van de werkdruk. De klassenstrijd is dus in volle hevigheid opgelaaid. En de strijdbaarheid van delen van de vakbeweging eveneens!

Sociale werkgevers?

Vanuit het perspectief van versterking of verzwakking van de klassenstrijd, zou de overstap van vakbond naar onderneming moeten worden beoordeeld. Schiphol is voor 92% in handen van de overheid (de staat en de gemeenten Amsterdam en Rotterdam). Gezien het sociale afbraak beleid van de kabinetten Rutte I – IV en de huidige moeizame cao-onderhandelingen over gemeente cao, en de noodzaak van een stakingscampagne om de onderhandelingen in beweging te krijgen, zal de overgelopen vakbondsbestuurder het in zijn nieuwe functie moeilijk hebben iets voor de werkers bij Schiphol te doen. Als hij al die intentie had en niet alleen zijn eigen carrière op het oog had.