De mondiale coronacrisis heeft opnieuw de grenzen getoond van het kapitalisme en zijn imperialistische politiek van neoliberale globalisering. De crisis vormt een historische breuk, die een bres heeft geslagen in de schijnbaar vastgeroeste ideologie van het neoliberalisme.
Het is geen verrassing dat Lenins uitspraak "er zijn decennia waarin niets gebeurt, en er zijn weken waarin decennia gebeuren" zo vaak genoemd wordt in artikelen over de coronacrisis.
Inleiding
In een periode van slechts enkele maanden, na decennia van neoliberale dogma's, werden de vrije-marktfundamentalisten onder de voet gelopen door overheidsinterventionisme. 'PR-consultants', 'verandermanagers' en 'lobbyisten' bleken niet bijzonder nuttig in de bestrijding van een mondiale pandemie als de huidige. De burgers weten nu welke banen essentieel zijn voor hun gezondheid en welzijn - neoliberale overheden kunnen niet langer beweren dat de 'vrije markt' de oplossing is voor de problemen van de mensheid.
Het jaar 2020 betekende een definitief keerpunt, een moment waarop de mensheid onherroepelijk in de afgrond kon storten of zich nog op tijd van de rand van het ravijn kon terugtrekken. Het nieuwe stond op het punt geboren te worden, maar het oude wilde nog niet sterven. De mensheid kon in een nieuwe kapitalistische nachtmerrie terechtkomen of een periode van socialistisch ontwaken ingaan. Of een ander scenario, natuurlijk. Zoals Ernest Mandel meende dat de economische en geopolitieke crises van de late jaren zestig en zeventig het einde van de kapitalistische hegemonie betekende, zo dachten velen van ons dat de financiële crisis van 2008 het einde van de neoliberale orde inluidde. In plaats van ineen te storten, zoals verwacht, vond het kapitalisme zich echter steeds weer opnieuw uit en wist zich vervolgens te handhaven.
Het is goed mogelijk dat de coronapandemie de weg opent voor een zo mogelijk nog bloediger kapitalistische oorlog tegen de bevolking, een nietsontziende vorm van bezuinigingen. Net zoals de neoliberale orthodoxie van de post-Keynesiaanse welvaartsstaat bedoeld was om de macht van de economische elites opnieuw te doen gelden en hen te beschermen tegen de nadelige effecten van de economische crisis van de jaren zestig en zeventig, zo mogen we ook nu weer verwachten dat van de arbeidersklasse wordt gevraagd de kosten van de sociale en economische gevolgen van de coronacrisis te dragen, precies zoals dat gebeurde in de nasleep van de financiële crisis van 2008, toen bankiers en kapitaal met 'bailout'-geld werden overspoeld en aan arbeiders bezuinigingen werden opgelegd.
Over de hele wereld applaudisseren miljoenen voor de heldhaftige prestaties van de werkers in de frontlinie van het gevecht tegen Covid-19. Maar, ook al is dit welkom, vakbondsmensen moeten meer vragen. Zorgmedewerkers spelen een onmisbare rol in de strijd tegen het coronavirus en duizenden van hen hebben in deze strijd al hun leven verloren. Klassengeoriënteerde vakbondenkunnen alleen recht doen aan deze gedenkwaardige prestaties door diepgaande systeemveranderingen te eisen, die resulteren in betere werkomstandigheden voor het zorgpersoneel en in gezondheidssystemen die niet gedreven worden door het winstmotief. De werkers kunnen geen terugkeer accepteren naar het oude normaal dat onderdeel was van de problemen van vóór Covid-19.
Tegelijkertijd hebben miljoenen arbeiders hun baan en inkomen verloren als gevolg van de economische lockdowns en beperkingen die i.v.m. het virus aan veel industrieën en sectoren over de hele wereld werden opgelegd. Geen enkele arbeider is gespaard gebleven voor de crisis. Dit recente bloedbad van banenverlies kwam bovenop de al vóór de pandemie aanwezige werkloosheidscrisis die veroorzaakt werd door de neoliberale politiek van verarming van de arbeidersklasse door toenemend gebruik van informele circuits, het uitbesteden van werk en het schrappen van formele vaste banen. De arbeiders wordt nu opnieuw gevraagd om tijdens een crisisperiode die door het kapitalisme is veroorzaakt, voor zichzelf te zorgen, terwijl de bedrijven 'financiële bailouts' en andere vormen van financiële tegemoetkomingen krijgen.
Niet alleen de arbeiders moeten de last van de coronacrisis dragen, ook hun organisaties liggen tijdens deze periode onder vuur. Werkgevers in veel landen hebben de door overheden opgelegde restricties gebruikt als een paard van Troje om vakbondsactiviteiten in te perken en vakbondsactivisten die zich durven te verzetten, aan te vallen. Toegang tot de arbeidsplaats, het recht om te staken en te vergaderen staan in veel landen onder druk onder het mom van 'voldoen aan de nationale Covid-19-richtlijnen'.
Winst boven mensen, kosten boven zorg: Covid-19 legt de afbraak onder het kapitalisme van het systeem van openbare voorzieningen bloot
Plotseling bevindt de mensheid zich in een andere wereld. Lege straten, gesloten winkels, ongewoon heldere luchten, en oplopende aantallen sterfgevallen: voor onze ogen ontvouwt zich iets ongekends.
Bijna overal op de wereld is de toestand van de nationale economie alarmerend: de coronapandemie heeft de scherpste en diepste economische krimp in de geschiedenis van het kapitalisme veroorzaakt. Om in termen van het Communistisch Manifest te blijven, alle vastigheid is opgegaan in ijle lucht: de 'globalisering' is teruggedraaid, lange aanvoerlijnen die voorheen de enige 'rationele' manier waren om de productie te organiseren, zijn in elkaar gezakt en harde grenzen zijn terug, de handel is dramatisch gedaald en internationale reizen zijn ernstig beperkt. In een periode van weken zijn tientallen miljoenen arbeiders werkloos geworden en hebben miljoenen bedrijven hun medewerkers, klanten, leveranciers en kredietlijnen verloren.
De politieke gevolgen zijn ongewis. Ideologisch gezien zijn de neoliberale preken over de noodzaak van 'overheidsbezuinigingen' en het beperken van de basale sociale overheidsvoorzieningen verstomd en pleit de private sector nu voor onbeperkte overheidsuitgaven om het particulier initiatief te redden. Ongetwijfeld zal de neoliberale orthodoxie weer de norm worden zo gauw de omstandigheden veranderen en de herinneringen vervagen. Dan zal staatsingrijpen weer 'slecht' worden en zullen werkers in de publieke sector zich weer op kunnen maken voor een nieuwe ronde van banenverlies. Dan zullen we weer veel te horen krijgen over de deugden van de vrije markt en de inefficiënties van de staat.
De pandemie sloeg toe nadat vier decennia van neoliberale dogma's de beleidsruimte van de natiestaten hadden uitgeput. In naam van de 'superieureefficiëntie' van de markt zag het neoliberalisme toe op de de-industrialisatie in de ontwikkelde landen door de 'globalisering' van de productie via de export van banen in de maakindustrie naar lage-lonenlanden onder de mantra van de 'deregulering van de arbeid'. Arme landen werden gedwongen in een race naar de bodem te concurreren om 'investeerders aan te trekken' terwijl miljoenen vaste banen in de ontwikkelde landen verloren gingen. Het fragiel financieel systeem dat enkel overeind wordt gehouden door ongedekt overheidsgeld, was en is alleen maar gericht op speculatie op korte termijn en niet op sociaal welzijn. Het is dan ook geen verrassing dat de kapitalistische wereldeconomie onder leiding van het neoliberalisme niet in staat is gebleken om de huidige crisis het hoofd te bieden.
De werkers in de frontlinie en de burgers betalen momenteel met hun gezondheid en leven voor de kortzichtige neoliberale politiek van vernietiging van openbare diensten door opeenvolgende bezuinigingen in de sociale zekerheid en de openbare gezondheidszorg. De grote particuliere ziektekostenverzekeringen die de staat moesten vervangen bij het verstrekken van gezondheidszorg, zijn alleen maar goed in het vergroten van de winst voor hun aandeelhouders. Privatisering van de gezondheidszorg ondermijnt de baanzekerheid en de rechten van de zorgmedewerkers, en maakt de gezondheidszorg ontoegankelijk voor de meerderheid van de bevolking - met name de arbeidersklasse.
De huidige strijd voor goede openbare gezondheidszorg en voor de rechten van het zorgpersoneel is in wezen een strijd tegen het beleid van regeringen om tegemoet te komen aan de hebzucht van het grootkapitaal door via privatisering de gezondheidszorg te vermarkten. De levens van artsen, verpleegkundigen en andere werkers in de gezondheidszorg, alsmede de rest van de bevolking, wordt in gevaar gebracht door de neoliberale politiek die de basisbehoeften van de mensen op het terrein van de gezondheidszorg omvormt in winstmogelijkheden voor het grootkapitaal. De voortdurende bezuinigingen in de publieke uitgaven, die door de politieke elites werden doorgevoerd in opdracht van de kapitalisten, hebben de sociale zekerheid en de openbare gezondheidszorg vernietigd en daarmee miljoenen arme mensen tot ellende veroordeeld.
Over de hele kapitalistische wereld ondermijnen regeringen samen met het grootkapitaal het vermogen van staten om te voorzien in de basisbehoeften van de bevolking en brengen ze tegelijkertijd banen en levensonderhoud van de arbeiders in gevaar. In toenemende mate bestaat de rol van de overheid alleen nog in het uitvaardigen van wetgeving die bedrijven in staat stelt winst te maken ten koste van de ellende van de arbeiders en de burgers. De coronapandemie heeft nog maar weer eens aangetoond dat regeringen er zijn om welzijn en voorspoed van het grootkapitaal veilig te stellen en niet om te voorzien in de behoeften van de bevolking.
[wordt vervolgd]
Zola Saphetha is WFTU-activist in Zuid-Afrika
Bron: WFTU december 2020, e-magazine.pdf (wftucentral.org). Vertaling: Louis Wilms.
Gerelateerde artikelen
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die tien keer per jaar verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!