Zesde IPCC-rapport luidt de alarmklok

Wat moet er gebeuren opdat onze beleidsmakers wakker schieten? We hebben het probleem onderschat. De gevolgen van de klimaatopwarming zijn erger dan oorspronkelijk werd ingeschat, aldus het zesde en nieuwste rapport van het VN Klimaatpanel (IPCC). Toch is het nog niet te laat. We weten gelukkig wat we moeten, maar er is haast bij. “Dit rapport is een overlevingskit voor de mensheid.”

Het ruimere plaatje

Het IPCC is het ‘Intergouvernementeel Paneel over Klimaatverandering’. Nagenoeg alle landen van de wereld doen eraan mee, 195 in totaal. De duizenden wetenschappers die er aan meewerken komen van overal. Ze hebben de opdracht elke zes jaar een nieuw rapport te presenteren over de staat van het klimaat. Het eerste rapport verscheen in 1990, de volgende in 1995, 2001, 2007 en 2014. Zondag 19 maart beëindigden de afgevaardigden van het IPCC in hun 58e zitting in Zwitserland hun zesde synthese rapport. Ze maakten een synthese van de tienduizenden bladzijden die zijn geproduceerd, en vertaalden dit naar een beknoptere samenvatting voor beleidsmakers. Het vijfde, vorige beoordelingsrapport dateert van 2014. Dat legde de basis voor het Akkoord van Parijs, dat stelde dat we moesten proberen de verdere klimaatopwarming onder 1,5°C te houden om veel erger te voorkomen. Die 1,5°C is wel een gemiddelde over heel de wereld. Als je weet dat Groenland en heel het Noordpoolgebied nu al extreem opwarmen, tot 30°C boven normaal, dan weet je dat het lokaal grondig mis kan gaan.

Drie werkgroepen

Telkens bestonden de rapporteringen, van het eerste in 1990 tot het huidige, uit de verslagen van drie verschillende werkgroepen. Het eerste deelrapport gaat over de natuurkundige basis waarmee de klimaatfenomenen onderzocht worden. Dat werd al gepubliceerd in 2020. Het tweede gaat over de impact van de klimaatverandering op de wereld, hoe kwetsbaar we zijn en hoe we ons kunnen aanpassen. Dat tweede werd ook al gepubliceerd in 2020. Het derde is het belangrijkste: hoe gaan we de klimaatverandering indijken? Dit rapport werd gepubliceerd in februari 2021. Maar zoals de aanduiding ‘intergouvernementeel’ al zegt, bestaat deze vergadering niet enkel uit wetenschappers, maar ook uit vertegenwoordigers van regeringen uit 195 landen, zowel rechts- als linksgezinden. De discussie over hoe het eindrapport er uit moet zien, is zo een soort klassenstrijd. Bij het zoeken naar compromis worden de oorspronkelijke scherpe bewoordingen vaak omzwachteld.

Specifieke rapporten

Het Akkoord van Parijs in 2015 gaf het IPCC ook de opdracht om specifieke rapporten te maken. Het eerste daarvan vroeg welk verschil het zou maken als we de opwarming proberen te beperken tot 2°C, zoals de rijke kapitalistische landen opgedrongen hadden bij de klimaatonderhandelingen in Kopenhagen in 2009 (COP15), of als we die opwarming zouden beperken tot maximum 1,5°C, zoals alle ontwikkelingslanden en alle progressieve krachten dat vroegen en op aandrongen in de klimaatonderhandelingen van Parijs 2015 (COP 21). Dit specifieke rapport kwam uit in oktober 2018. Het bevestigde de bezorgdheid: een gemiddelde opwarming tot 2°C zou vele malen erger zijn dan een tot 1,5°C. Elke tiende graad telt! Als je weet dat op vele plekken in de wereld we al gemiddeld 2 à 5°C hoger zitten dan normaal, dan weet je ook waar al die extreme natuurfenomenen van de laatste jaren hun oorsprong hebben.

Het tweede ging over het verband tussen klimaatverandering, verwoestijning, bodemdegradatie, duurzaam landgebruik, voedselveiligheid en broeikasgas stromen in landelijke ecosystemen. Dat kwam uit in augustus 2019. Het maakte duidelijk dat we in de kapitalistische wereldorde bezig zijn met heel ons voedselsysteem om zeep te helpen. Alhoewel het niet met die bewoordingen werd gezegd, was het wel duidelijk voor wie de ellenlange teksten en statistiek doornam. De gebruikelijke sociale verwijzing die er wel doorkwam, en bij velen bekend is: de grootste slachtoffers zijn zij die het minst hebben bijgedragen aan de klimaatontaarding.

In september 2019 volgde een derde rapport specifiek over de oceanen en de sneeuw- en ijslanden, de zogenaamde cryosfeer, of ijskappen, gletsjers en poolgebieden. De oceanen bufferen de opwarming. Maar door de absorptie van de overmatige CO2 verzuren zij, en sterven ecosystemen zoals koraalriffen af. Door de opwarming boven 30°C wordt het water te zuurstofarm en ontstaan er dode zones, waar geen leven meer is. Waar de oceanen opwarmen boven de 26°C ontstaan orkanen. Zie de abnormale stijging van gevaarlijke orkanen met enorme kracht de laatste 10 jaar.

Dit zesde IPCC-rapport luidt de alarmklok

Nooit in de geschiedenis van de mensheid heeft de wereld met zoveel bedreigingen voor het milieu te maken gehad. We zitten in een regelrechte ‘klimaatnoodtoestand’. Het huidige synthese rapport van de drie werkgroepenverslagen en de drie specifieke rapporten kwam er nu met een vertraging van anderhalf jaar. De inhoud kenden we dus al maanden tot jaren, in stukjes en brokjes. De alarmkreet die erin staat, werd echter niet vertaald in de grote media. Zonder snelle actie zullen de gevolgen voor de planeet dramatisch zijn. Een opwarming met 1,5°C zou hoogstwaarschijnlijk een onomkeerbare lus van terugkoppelingen in gang zetten, zoals het afbrokkelen van de ijskappen op Groenland en West-Antarctica, de plotse ontdooiing van de permafrost in het Noordpoolgebied of het wegvallen van de Golfstroom in de Atlantische Oceaan; waardoor het klimaat nog sneller opwarmt.

De meeste regeringen negeerden de besluitvorming. Want impliciet is dit een kritiek op het huidige kapitalistische sociaaleconomische systeem. In voorzichtige bewoordingen zegt het IPCC dat we alles grondig en anders moeten aanpakken, dat de landen moeten samenwerken over de grenzen heen, dat we voor collectieve oplossingen moeten gaan in plaats van individuele. En vooral, dat het nu de hoogste tijd is om het roer om te gooien. In hun commentaar zeggen ze wel dat ze niet bevoegd zijn om politieke antwoorden voor te schrijven. Die zullen wij moeten formuleren voor een klimaatvriendelijke energietransitie en voor een sociaalrechtvaardige transformatie van de maatschappij.