Anton de Kom (1898-1945) schreef in 1934 'Wij slaven van Suriname' over de geschiedenis van de koloniale slavernij in Suriname.1 Al sinds het boek ook in Nederland bekendheid kreeg in intellectuele kringen barstte een discussie los over de status, het belang en de positie van de schrijver. De nadruk lag steeds op de beschrijving van de koloniale wandaden, de strijd daartegen en de versterking van het politieke en zelfbewustzijn van de nakomelingen van de tot slavernij gedwongen mensen.
In Nederland kreeg het boek sinds kort een vergelijkbare status als Max Havelaar. In Suriname kregen het boek en de persoon 'Adek' al vanaf het begin een eervolle plaats in de samenleving. Wie in Parimaribo de bekende boekenzaak 'Vaco' binnengaat vindt daar een speciale hoek voor hem. Wie een rondrit door Parimaribo boekt wordt ook herinnerd aan de positieve rol die Adek speelde in Suriname. Hij is deel van de culturele en politieke opvoeding. Anton de Kom komt voor in de naam van instituties en heeft een eigen standbeeld in Paramaribo. Wie iets over de betekenis voor het bewustzijn van de Surinaamse bevolking wil weten ontkomt niet aan de bijdrage van Adek daaraan.
Suriname bestaat uit diverse bevolkingsgroepen met verschillende etnische achtergronden die er lang niet altijd in slagen om de eenheid zoals die overal wordt gepredikt in de praktijk vorm te geven. Daarvoor waren de achtergronden veelal ook te verschillend: van oorspronkelijke inheemse bevolking die deels werd uitgemoord, slaafgemaakten uit Afrika, maar ook Javaanse en Hindoestaanse contractarbeiders. Allemaal geknecht door de koloniale Nederlandse heersers, maar ook allemaal verschillend van afkomst, religie, gebruiken en posities in dat koloniale land. Die eenheid wist Anton de Kom indertijd wel te smeden omdat hij niet de verschillen tussen de arbeiders benadrukte maar de gezamenlijke vernedering en uitbuiting door het kapitalistische koloniale gezag. Mensen met verschillende achtergronden wisten het erf van zijn huis daarom steeds meer en talrijker te vinden.
Nu er sprake is van een toenemende erkenning van zijn bijdrage aan het politieke (zelf)bewustzijn in Suriname neemt het eenzijdig verdraaien van zijn politieke positie toe en wordt het steeds belangrijker om alle facetten van zijn leven te belichten, die van raadgever en 'vakbondsman', maar ook die van internationalist en communist. Hij was een man van zijn tijd - vol van politieke tegenstrijdigheden (vóór en tijdens WOII) - en vocht zijn strijd noodgedwongen op meerdere borden tegelijkertijd en in onderlinge samenhang uit: een geweldig ingewikkeld, maar ook uitdagend gevecht, waarbij hij zijn ruggengraat recht hield. Maar dat eindigde met zijn dood - vlak voor de bevrijding! - in een concentratiekamp in fascistisch Duitsland, nadat hij de laatste jaren in Den Haag verbleef, waar hij en zijn gezin onder meer woonde in de Johannes Camphuijsstraat 296. Een zwarte man in door de Duitsers bezet 'wit' Den Haag die probeerde toch de kost te verdienen op de (vroegere) Haagsche groente- en fruitmarkt, maar die bovenal doorging met zijn communistische en internationalistische activiteiten. Uiterst moeilijke omstandigheden voor zijn gezin, maar vooral een moedige man die ook in Nederland onder deze omstandigheden het politieke en fysieke hoofd recht hield.
De Kom alleen zien als een van de waardevolste representanten van de Surinaamse strijd is onterecht. De Kom is bovenal internationalist en had ook banden met de Communistische Partij van Indonesië, de PKI (denk aan de vele Javaanse Surinamers). Hij richtte zich niet alleen tot Surinaamse landgenoten, maar ook tot Nederlanders en andere verzetshelden elders in de wereld. Hij werkte ook samen met de CPN.
Hij deed niet alleen uit de doeken hoe de koloniale heersers hebben huisgehouden in Suriname, maar begreep dat er sprake was van een internationaal kapitalistisch systeem 'Van Elmina naar Parimaribo'.2 Hij trachtte zijn landgenoten zelfrespect te geven: "Geen volk kan tot volle wasdom komen dat erfelijk met een minderwaardigheidscomplex belast blijft." Daarom hebben Surinamers hun eigen helden nodig die in opstand kwamen tegen de vernederingen. Bonni, Baron, en Joli Coeur heetten de aanvoerders van de marrons, die in de 18de eeuw waren weggelopen van de plantages en diep in het bos leefden. Over hen werd nog "geen historie geschreven", schreef De Kom.
De Kom was in de jaren twintig in Nederland beïnvloed door communistische en nationalistische studenten uit Nederlands-Indië. Hij richtte zich op de klassenpositie van de mensen die in krotten woonden, die aan tal van slopende ziekten leden en bovenal aan honger. Hij sprak van "negers als bezitloze proletariërs". Daarmee legde hij een onverbrekelijke link naar de miljoenen andere uitgebuite proletariërs, met verschillende huidskleur, afkomst en achtergrond. De 'proletarische eenheid' en het klassenbewustzijn stonden centraal in zijn weg naar verbetering van de positie van alle uitgebuite arbeiders.
De veelzijdigheid van het werk van Anton de Kom maakt dat er door velen uit kan worden geput voor een beter begrip van de eigen positie, geschiedenis en achtergrond. Daarbij zal het een kunst zijn om de werkelijkheid centraal te stellen, waarheid en schijn uit elkaar te houden en niet te vervallen in kortzichtig eigenbelang. De toevoeging van 'Adek' aan het historisch Canon moet leiden tot verdere stappen naar eenheid en het verzet tegen kapitalistische uitbuiting en verdeel en heers.
Dit artikel wordt voortgezet met artikelen die met name ingaan op zijn Haagsche periode, zijn internationalisme en klassenbewustzijn.
1 Anton de Kom: Wij slaven van Suriname. Uitgeverij Olympus/Atlas Contact.
2 Naam van een recent boek van Dr. Frank Dragtenstein (WalburgPers) dat dieper ingaat op het internationale karakter van de slavenhandel. Belangwekkend voor het onderzoek naar de achtergronden van het slavernijverleden.
P.S. Iedereen die een bijdrage kan leveren aan het onderzoek naar het Haagsche verleden van Anton de Kom en zijn familie wordt van harte uitgenodigd ons daarvan op de hoogte te brengen: Manifest@ziggo.nl.
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die tien keer per jaar verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
