Nu het kapitalisme, zoals gewoonlijk, probeert misbruik te maken van de angst onder de bevolking voor het Corona-virus, is het goed even terug te gaan in de geschiedenis. Uiteindelijk bepalen de reële omstandigheden wat er gebeurt, niet de belangen van enkelingen.
Het is dit jaar 115 jaar geleden dat de 'bloedige zondag' in Rusland plaatsvond. Het bloedbad van 22 januari 1905 kan gezien worden als een kantelmoment in de vaak vergeten Russische revolutie van 1905. Het is zonde dat deze gebeurtenis veelal vergeten wordt, aangezien de revolutie van 1905 de weg heeft geëffend voor de revoluties van 1917. Of in de woorden van Lenin: "Zonder de 'generale repetitie' van 1905 zou de overwinning van de Oktoberrevolutie in 1917 niet mogelijk zijn geweest." Laat ik beginnen met de omstandigheden te schetsen in tsaristisch Rusland die geleid hebben tot de bloedige zondag en revolutie van 1905, aangezien zij cruciaal zijn in het begrijpen ervan.
De omstandigheden in het Russische Keizerrijk
Met de emancipatie van de Russische lijfeigene boeren in de jaren '60 van de 19de eeuw ontstond er voor het eerst een proletariaat in Rusland. De bevrijde lijfeigenen trokken naar de stad en gingen werken in de industrie. Dit zorgde voor de ontwikkeling van kapitalistische verhoudingen in de economie. Met de groei van de industrie en handel, nam de invloed van de burgerij toe. De macht was echter nog altijd in handen van de feodale grootgrondbezitters, die ondanks de formele afschaffing van het lijfeigenschap op allerlei manieren door wisten te gaan met de wrede uitbuiting van de boeren. De maatschappij kende zo een groeiende tegenstelling tussen de opkomende kapitalisten aan de ene kant, en de feodale grootgrondbezitters met aan het hoofd de tsaar aan de andere kant.
De bevrijde lijfeigenen die naar de stad trokken en in de groeiende industrie werkten, deden dat onder erbarmelijke omstandigheden. Een werkweek van 65 uur voor een broodloon was standaard, en de meeste fabrieken hadden hoge boetes voor laatkomen en het maken van fouten. Alle vormen van organisatie van het proletariaat waren illegaal, er mochten geen vakbonden opgericht worden en ook stakingen waren verboden.
Tegelijkertijd vonden er in de 19de eeuw hervormingen plaats voor de universiteiten in Rusland die zorgden voor meer vrijheid voor de studenten. Het verdwijnen van militaire discipline en het verbreden van de inhoud van de universitaire lessen, droegen bij aan het creëren van een antitsaristische intellectuele middenklasse. Hun verzet, culminerend in de moordaanslag op tsaar Alexander II in 1881, was instrumenteel in het laten zien dat een revolutionaire strijd mogelijk was, maar hun terroristische methodes konden nooit een echte volksrevolutie veroorzaken.
De levensomstandigheden van de bevolking verergerden aan het begin van de 20ste eeuw door de financiële crisis van 1899-1900, die de Russische economie, die vergroeid was met het Europese financieel kapitaal, in een jarenlange depressie stortte. Bovendien leek de brute en extreem dure imperialistische Russisch-Japanse oorlog van 1904-1905 te eindigen in een vernederend verlies voor het Russische Keizerrijk, en dat voedde de onvrede bij de Russische soldaten en zeelieden. In deze omstandigheden werd een grote confrontatie tussen de verschillende klassen onvermijdelijk.
Bloedige Zondag
De revolutie van 1905 begon eigenlijk in december 1904 met een staking in de Putilov-staalfabriek in Sint-Petersburg. Het bijzondere is dat deze staking binnen een maand uitgebreid was tot meer dan 150.000 arbeiders in 328 verschillende fabrieken. Dit was ongehoord in Rusland, ter vergelijking: in het gehele decennium voor 1905 waren er zo'n 430.000 stakende arbeiders, in januari 1905 alleen waren er al 440.000 stakers, dus meer in één maand dan in het gehele voorgaande decennium.
Het waren deze arbeiders die op 22 januari onder leiding van de priester Gapon richting het winterpaleis trokken om een petitie naar de tsaar te brengen. Deze arbeiders waren geen communisten, maar veelal conservatieve en zeer gelovige mensen, vaak iconen dragend en patriottistische liederen zingend tijdens hun mars naar de tsaar. De petitie vroeg om amnestie, eerlijke lonen, een geleidelijke herverdeling van land, en het bijeenroepen van een verkozen vergadering op basis van algemeen en gelijk stemrecht.
De tsaar was op 22 januari niet in het winterpaleis, desalniettemin werden de duizenden arbeiders gestopt door zo'n 10.000 soldaten en kozakken. Na wat verwarring werd er geschoten op de menigte en voerden de kozakken en andere cavalerie charges uit. Precieze aantallen zijn er niet over de hoeveelheid doden die gevallen zijn, maar vaststaat dat honderden ongewapende mensen stierven die januaridag op het paleisplein.
Het vriendelijk indienen van de bovengenoemde verzoeken bij de Tsaar met het geloof dat hij deze daadwerkelijk zou inwilligen kan vreemd en naïef lijken tegenwoordig. Maar men moet zich realiseren dat de grotendeels analfabetische arbeiders de tsaar zagen als de vader van het volk, niet als hoofd van de heersende klasse die bereid was de winsten en privileges van de grote landeigenaars met grof geweld te verdedigen. Dit onderscheidt deze arbeiders ook van hedendaagse opportunisten die de illusie verspreiden dat de heersende klasse sociale hervormingen voor de werkende mensen zal doorvoeren als we maar op de juiste partij stemmen. De hedendaagse reformisten zijn hypocriet, de martelaars van de bloedige zondag in 1905 waren naïef en slechts net begonnen met het ontwikkelen van een politiek bewustzijn.
De revolutie van 1905
Dat dit bloedbad de katalysator zou zijn voor een gigantische revolutionaire beweging zagen de meesten in die tijd niet aankomen. "Er is nog geen revolutionair volk in Rusland," schreef Pyotr Struve, de leider van de Russische liberalen, nog geen twee dagen voor de bloedige zondag. Voor deze 'hoogopgeleide' burgerlijke reformisten leek het feit dat een analfabetisch, boerenland zoals Rusland een revolutionair volk kon voortbrengen onmogelijk. Voor 22 januari waren de revolutionaire partijen dan ook nog zeer klein, met een paar honderd kaderleden, enkele duizenden leden, allen diep in de illegaliteit. Maar binnen een paar maanden was dat beeld compleet veranderd, honderden werden duizenden, en die duizenden gaven leiding aan miljoenen arbeiders.
De proletarische strijd inspireerde op haar beurt de revolutionaire bewegingen onder de boeren, dat weer leidde tot muiterijen in het leger en de marine. En zo veranderde dat slapende Rusland in een Rusland van een revolutionair proletariaat en een revolutionair volk.
De sleutel van deze explosieve ontwikkeling was de massastaking. De revolutie van 1905 is dan ook een uniek feit. Het was een burgerlijk-democratische revolutie qua inhoud, want haar directe doel was het creëren van een democratische republiek, maar een proletarische revolutie qua vorm. De 440.000 stakers in januari die ik eerder noemde groeiden tijdens de revolutie uit tot een gigantische 2,8 miljoen, meer dan twee keer meer stakers dan er fabrieksarbeiders waren in Rusland! Voor de eerste keer werd zo de latente revolutionaire kracht van het proletariaat zichtbaar. De revolutie van 1905 bewees dat in revolutionaire omstandigheden het proletariaat tot een enorme inspanning in staat is, wel honderdmaal groter dan in vreedzame tijden.
Deze massastakingen inspireerden ook de Russische boeren tot verzet. De studenten die in voorgaande jaren het symbool waren van de strijd tegen de tsaristische onderdrukking werden door de boeren niet als bondgenoot gezien door hun positie als middenklasse. De stakers daarentegen waren mensen van het gewone werkende volk; mensen uit de uitgebuite klassen. Stakers uit Sint-Petersburg en de andere steden die werden gedeporteerd keerden veelal terug naar het dorp waar ze vandaan kwamen. Daar vertelden zij over de strijd van de stakers tegen de kapitalisten en adel, en inspireerden de lokale boeren. Dit creëerde een geheel nieuwe groep jonge, klassenbewuste boeren die verzet organiseerden op het platteland. In de zomer van 1905 vielen grote groepen boeren de landhuizen van de grootgrondbezitters aan, en werden landgoederen en oogsten herverdeeld.
Eenzelfde situatie deed zich voor in het leger en de marine, waar soldaten en zeelui, moegestreden in de Russisch-Japanse oorlog, de stakers zagen als bondgenoten. Zij waren immers voor ze in dienst moesten ook fabrieksarbeiders geweest, of hadden oude strijdmaten die na hun diensttijd in fabrieken werkten. Er is dan ook een groot verschil tussen de muiterijen van 1905, die geleid werden door matrozen, en de muiterijen van de Decembristenopstand in 1825, die geleid werd door officieren geïnspireerd door de democratische idealen die zij in Europa oppikten tijdens de Napoleontische oorlogen.
Afloop van de revolutie en lessen voor onze strijd
De Tsaar reageerde met bruut geweld op de revolutie, maar probeerde tegelijkertijd ook met concessies de revolutionaire massa te sussen. In augustus deed de tsaar een voorstel voor een nieuw volksvertegenwoordigend orgaan. Dit zou een parlement zijn met een adviserende rol, dus zonder wetgevende macht, gekozen door een minuscule hoeveelheid stemmers. Ook toen waren er genoeg burgerlijke, liberale, en reformistische elementen, die deze handreiking van een bange machthebber met beide handen wilden aannemen. Zij zagen niet in dat zulke beloftes van hervormingen slechts als doel hebben de revolutionaire klasse te verzwakken. Iets dat reformisten nog altijd niet lijken te begrijpen, of tenminste, zo doen ze zich in ieder geval voor.
De communisten trapten niet in deze val, en de revolutie werd vervolgd. De eerste arbeidersraden (sovjets) werden opgezet, en sommige steden werden bevrijd van tsaristische macht en de arbeidersraden vormden daar de provisionele revolutionaire overheid. Maar deze overwinningen waren niet sterk genoeg, te geïsoleerd van elkaar, en werden uiteindelijk verslagen. Ook op het platteland wisten de boeren ondanks de herverdeling van meer dan 2000 landgoederen niet genoeg te doen, uiteindelijk wisten zij slechts éénvijftiende van de grote landgoederen te herverdelen. En hoe langer de revolutie doordenderde, des te meer wisten de reactionaire contrarevolutionaire machten zich te organiseren. Na het falen van de gewapende opstand door Moskovische arbeiders in december, was de revolutie ten einde gekomen.
De revolutie van 1905 resulteerde uiteindelijk in een compromis tussen de feodale heersers en de burgerij. Als gevolg van de revolutie werd de grondwet herschreven en richtte de Tsaar de keizerlijke doema op: een verkozen Lagerhuis met wetgevende bevoegdheden, dat overigens al snel volledig ineffectief bleek. Deze concessies deed de Tsaar in een poging een volgende revolutie te voorkomen, een poging die maar tijdelijk succesvol kon zijn. Wat de tsaar en de feodale grootgrondbezitters ook deden, hun tijd was voorbij. In februari 1917 vond een nieuwe burgerlijk-democratische revolutie plaats waarmee uiteindelijk een einde werd gemaakt aan de macht van de tsaar en de feodale heersers. Zij maakten plaats voor de burgerij, die echter niet lang aan de macht zou blijven. Enkele maanden later vond de socialistische Oktoberrevolutie plaats waarmee de macht van de arbeiders werd gevestigd.
De revolutie van 1905 was een belangrijk leermoment voor de bolsjewieken. Ze deden praktische ervaring op met de strijd onder revolutionaire omstandigheden. Een van de belangrijkste 'erfenissen' van de revolutie van 1905 was bijvoorbeeld het ontstaan van de sovjets, die een grote rol zouden gaan spelen in de revoluties van 1917. Lenin trok ook cruciale lessen waarmee de theorie en strategie van de communisten werd verrijkt. De 150ste geboortedag van Lenin is een mooie aanleiding voor alle progressieve mensen om de lessen die Lenin trok uit deze revolutie te bestuderen. De revolutionaire arbeidersbeweging over de hele wereld kan namelijk waardevolle lessen trekken uit de Revolutie van 1905, die ook voor vandaag relevant zijn.
Bronnen:
- V.I. Lenin. Lecture on the 1905 Revolution (1917/1925). https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/jan/09.htm , geraadpleegd op 03-02-20.
- V.I. Lenin. De linkse stroming, een kinderziekte van het communisme (1920). https://www.marxists.org/nederlands/lenin/1920/kinderziekten/index.htm geraadpleegd op 03-02-20.
- Geschiedenis van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (Bolsjewieken). Uitgeverij Solidair: Antwerpen.
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die tien keer per jaar verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
