De noodklokluiders

Er is al een paar jaar een tendens in de media om mensen de noodklok in handen te geven. Een journalist die schrijft of iemand interviewt over nieuw onderzoek, stuurt dan het verhaal vaak in de richting van het luiden daarvan. In veel gevallen is de opwinding die de journalist creëert terecht. Zoals het schokkende gevoel dat veel columnisten uitten, na het zien van de portretten van slachtoffers van het toeslagenschandaal in een documentaire twee weken geleden.

Maar in de meeste gevallen luidt de noodklok in Nederland anno 2021 niet om de arbeidersklasse op te roepen zeggenschap en zekerheid terug te eisen, maar om de geesten rijp te maken voor bepaalde probleemoplossers.

De afgelopen weken vielen er mij twee specifieke noodklokluiders op én een al wat langere praktijk van het FD en BNR-radio om 'greenwashers' in de eigen ondernemersrijen te ontmaskeren. Als we de chronische hysterie van de sociale media wegdenken, die als een ruis over de terecht aangeklaagde praktijken heen hangt, is er zeker te leren van de noodklokluiders. Er is wat aan de hand met het kapitalisme in Nederland! Zijn het tekenen van de al langer intuïtief ervaren verrotting van het systeem, dat veel Nederlanders inmiddels openlijk uiten? Of is het een oproep tot het tijdig repareren van het vertrouwen in de politieke en economische elite?

Stef Blok ziet het voor zijn ogen gebeuren

Demissionair minister Stef Blok wist met een interview dagenlang de media te beheersen. Waar ging het over? Hij vond dat de grote bedrijven, in zijn ogen cruciaal voor alle oplossingen, van klimaatcrisis, te hoge gasprijs tot verarming van grote delen van de werkende bevolking, te veel in een kwaad daglicht stonden.

Aanleiding was dat in de Tweede Kamer erop werd gewezen, dat de loonsverhoging voor zorgpersoneel natuurlijk een sigaar uit eigen doos is. Want het wordt betaald uit een verhoging van de zorgpremie, die ook het zorgpersoneel betaalt. Het idee geopperd om dan de dividendbelasting te verhogen, was in de ogen van Stef Blok helemaal verkeerd. Dat deze uitkeringen aan de aandelenbezitters exceptioneel hoog zijn de afgelopen jaren, verzwijgt hij natuurlijk.

Volgens Stef Blok, een echte VVD-er, moet de Nederlandse bevolking eendrachtig om de winnaars van het neoliberale kapitalisme gaan staan, en hun superwinsten ook als eigen succes vieren. En zeker die bedrijven niet bekritiseren. Ceo's zijn in Bloks visie vaardige economische technocraten. Kritiek op de grote bedrijven is dan puur opportunisme, vindt hij. Blok kreeg brede steun in bepaalde kringen.

Arjan Vliegenthart heeft een déjá vu

Als directeur van het Nibud, de organisatie die met onderzoek, trainingen en advies de Nederlanders gezond financieel gedrag wil leren, reageerde SP'er Arjan Vliegenthart op de Miljoenennota. Hij laat zeer consequent een oprechte betrokkenheid bij de slachtoffers van het kapitalisme zien. In zijn rol als Nibud-directeur wijst hij erop dat onderzoek vanuit zijn club aantoont dat de economische successen van de laatste jaren geen oplossingen bieden voor de groeiende armoede. Het resultaat van hoge winstgevendheid en minder werkloosheid komt niet bij de groeiende groep Nederlanders in financiële problemen terecht.

Als wethouder in Amsterdam wist Arjan Vliegenthart in 2014 in de onderhandelingen voor het collegeakkoord het Armoedebudget van 80 naar 100 miljoen te verhogen. Amsterdam was rijk geworden door jarenlang de nadruk in het gemeentelijk beleid te leggen op de belangen van bankiers op de Zuid-as en minder op de belangen van de Amsterdammers in de arbeidersbuurten. Op de hierdoor groeiende sociale problemen in deze arbeidersbuurten, wist de SP in 2014 electorale winst te halen.

Als wethouder ging hij voortvarend te werk. Hij legde zijn oor te luisteren bij tal van organisaties van daklozen en mensen in financiële problemen. En hier dan de déjá vu: van de extra 20 miljoen extra voor armoedebestrijding blijkt na twee jaar nog steeds 6 miljoen onbenut. Ook laat onderzoek nu zien dat de armoede helemaal niet terugliep in Amsterdam in zijn periode als wethouder.

Door steeds meer flexibele baantjes voor Amsterdammers bleek het dweilen met de kraan open. Ook het ambtenarenapparaat bij de armoedebestrijding bleek bij zijn komst al uitgeput qua creatieve oplossingen voor de groeiende groep slachtoffers van het kapitalisme. Dus: leuk al dat extra geld, maar de groeiende financiële problemen van de werkende en uitkeringsgerechtigde bevolking van Nederland is niet te fiksen binnen het verrottingsproces van de kapitalistische Nederlandse maatschappij. Arjan Vliegenthart laat terecht de noodklok luiden, maar of hij weet waar de klepel hangt?

De praatjesmakers in eigen kring de mond snoeren

Ik lees de laatste maanden opvallend veel goede onderzoeksjournalistiek in het FD over de klimaatcrisis en de rol van het grote bedrijfsleven. Ongeveer tien jaar geleden ging de agenda van het jaarlijkse debat-evenement in Davos, het World Economic Forum, steeds meer lijken op de agenda van een gemiddelde afdelingsvergadering van GroenLinks. De handen uit de mouwen voor het oplossen van de klimaatcrisis: dáárover is brede consensus in dat deel van de elite. En dat daarbij de sociaalliberalen, VVD, D66 en GroenLinks de leiding nemen wordt heel duidelijk rond de huidige formatiebesprekingen.

Waar in de meeste gevallen in het FD de ondernemers gevierd worden als klimaathelden met hun kweekvlees, windparken en waterstof, zijn er de laatste maanden ook openlijke aanklachten van greenwashing: bedrijven die naar buiten toe doen of ze hun productie in lijn brengen met de klimaatcrisis, maar in realiteit gewoon op dezelfde voet verdergaan.

Het FD beschreef eerder ook dat de groene en sociale erfenis van de voormalige ceo Polman van Unilever in de productie van levensmiddelen als sneeuw voor de zon verdwijnt onder de nieuwe leiding. En de krant geeft ook ruimte aan de voormalige progressieve Franse ceo, Emmanuel Faber, van het zuivelconcern Danone, voor zijn verhaal dat hij het bedrijfsproces drastisch vergroende, maar het veld moest ruimen toen de dividenduitkering niet in de pas liep met de gigantische groei bij de andere Franse bedrijven diezelfde periode.

De boodschap wordt de laatste maanden steeds explicieter op radio BNR en in het FD, dat in handen is van een specifiek segment van de Nederlandse kapitalisten: stop met greenwashing, want daarmee verdwijnt de steun onder de Nederlandse bevolking voor een kapitalistische aanpak van de klimaatcrisis. De EU-commissie, met een glansrol voor PvdA-er Frans Timmermans op milieuzaken, kreeg een sneer in een hoofdredactioneel commentaar vorige week: de EU-commissie moet niet alle maatregelen een groene wikkel geven. Dat is schadelijk voor de geloofwaardigheid en het vertrouwen dat de klimaatcrisis te fiksen is.

Broedplaats van probleemoplossers

De formatie van een nieuwe regering in Nederland gaat moeizaam. Het demissionaire kabinet verliest de ene na de andere minister. Mark Rutte en Johan Remkes, als de ultieme 'fiksers', blaken echter nog steeds van zelfvertrouwen. Waarom deze rotsvaste overtuiging dat geen problemen te groot zijn? Terwijl zeker qua klimaat de noodklok continu van alle kanten in de media klinkt? En daarbij heel wat bondgenoten van Rutte de handdoek in de ring gegooid hebben?

Bij mij viel het kwartje toen ik de ontluikende 'bromance' tussen Rutte (VVD) en Klaver (GroenLinks) waarnam. Dat gecombineerd met een D66 onder leiding van Kaag, dat rotsvast gelooft dat met meer geld voor onderwijs er voldoende jonge Nederlanders tot succesvolle probleemoplossers worden opgeleid, werd het me duidelijk. De sociaalliberalen meten de Nederlandse bevolking gewoon een nieuwe mindset aan. Het is Obama: We Can! In het kwadraat.

We weten wie Obama opvolgde. En dat het electorale succes van Donald Trump gebaseerd was op dat hij wél de juiste snaar wist te raken bij een meerderheid van de Amerikanen. Trumps kiezers, voor een overgroot deel uit de arbeidersklasse, zagen al decennialang een Amerikaans kapitalisme in verrotting, vooral lokaal en op de werkvloer. De werkelijkheid verdwijnt echt niet met de mindset: We can!

Het opgetuigde trainingsprogramma van de sociaalliberalen in Nederland is dus ook geen broedplaats voor probleemoplossers. Maar een broedplaats voor dromers.