Economische update: crisis!

We staan aan het begin van een economische crisis die erger is dan we ooit hebben meegemaakt. De basisprognose van de Wereldbank van afgelopen juni voorziet "voor 2020 een krimp in het mondiale bbp van 5,2 procent - de diepste wereldwijde recessie in 80 jaar." En dan gaan we nog uit van het meest optimistische scenario.

We moeten goed kijken naar de voorstellen voor het oplossen van deze ontluikende economische crisis, zoals die momenteel gedaan worden door leidende instellingen van het internationaal kapitaal: het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), de Wereldbank (WB) en de Europese Centrale Bank (ECB). Deze voorstellen schetsen de contouren van een strategie die in de komende jaren zal worden gevolgd voor een aanval op de verworvenheden van de arbeiders die sinds de laatste recessie toch al aangetast zijn.

Daarnaast is het belangrijk om de rol van de Europese Unie (EU) en van de eurozone te bekijken, zeker nu de pandemie de steun voor de EU heeft vergroot en de mechanismen van de eurozone hoogstwaarschijnlijk verantwoordelijk zullen zijn voor het toezicht op de genoemde voorstellen.

De voorgestelde oplossingen

Covid-19 is niet meer dan de aanjager voor een economische crisis die er allang zat aan te komen. Hoge schuldenlast van bedrijven en historisch lage winstcijfers dreven het mondiale economische systeem in een langverwachte recessie. Het onderliggende probleem is het kapitalisme, een economisch systeem dat zich beweegt in repeterende cycli van op- en neergang. De pandemie heeft aan de tegenstellingen alleen maar het laatste zetje gegeven.

Het IMF, OESO, WB en ECB maken bij hun oplossingen voor de crisis onderscheid in twee periodes. De eerste betreft de korte- en middellange termijn, waarin overheden proberen de pandemie in te dammen. De tweede bestrijkt de langetermijneffecten, als het virus eenmaal onder controle is gebracht en de serieuze aanvallen op de arbeid kunnen beginnen. Geen van deze voorstellen echter kan de onderliggende problemen aanpakken, die het gevolg zijn van de kapitalistische productiewijze, van het systeem dat ons in deze crisis heeft gestort.

Beleidsvoorstellen voor de eerste fase

Er lijkt een brede eensgezindheid te bestaan over de juiste aanpak in de beginfase van de pandemie: vergroting van zowel het geldaanbod als de nationale schuld. Dit wordt noodzakelijk geacht voor de ondersteuning van het kapitaal en, in mindere mate, van de arbeid. Hier in Ierland illustreerde in april een publicatie van het Parlementair Begrotingsbureau dit standpunt: "De uitbraak van het Covid-19-virus en de dramatische economische beperkingen zullen een zeer groot effect hebben op de openbare financiën. Door de ongekende schaal waarop bedrijven op slot gaan om uitbreiding van de Covid-19-pandemie te voorkomen, zullen extra uitgaven nodig zijn om de gevolgen voor de getroffenen te helpen verzachten. Deze extra uitgaven zullen resulteren in een begrotingstekort in 2020. Lagere belastinginkomsten (uit bijvoorbeeld inkomstenbelasting, btw en accijnzen) zullen dit tekort nog groter maken. Hierdoor zullen de schulden stijgen en afhankelijk van de duur en omvang van de Covid-19-pandemie kunnen deze heel hoog oplopen."

Deze hogere schulden leggen de basis voor het doorvoeren van 'structurele hervormingen' in de tweede fase. Uit bovenstaand citaat blijkt duidelijk dat de directe kosten van de crisis betaald zullen worden door middel van een verhoging van de nationale schuld. Van Jan Modaal wordt verwacht dat hij de rekening betaalt voor de redding van kapitalistische bedrijven, terwijl arbeiders ontslagen worden. Die worden gedwongen om akkoord te gaan met ontslagen en lagere lonen, terwijl de bazen hun bezittingen beschermen met goedkope leningen op kosten van de gemeenschap. Het idee om noodlijdende bedrijven te nationaliseren, of zelfs het gematigde voorstel om aandelen te verkrijgen in ruil voor hulp, gaat het voorstellingsvermogen van de politieke managers van deze crisis te boven. Zij schrijven liever vandaag blanco cheques uit, die ze morgen door de bevolking laten betalen.

Tweede Fase: Heropening Economie

Bezuinigingen

In brede kring is men het erover eens dat de staatssteun die in de vorige periode noodzakelijk werd geacht, langzaam moet worden afgebouwd. De OESO is geen voorstander van een harde en directe bezuinigingsshock, omdat "een te snel op orde brengen van de overheidsfinanciën de groei te sterk zou kunnen remmen, zoals enkele OESO-landen na de mondiale financiële crisis hebben ervaren." Het IMF is het daarmee eens en stelt dat "wanneer de gerichte overheidssteun wordt afgebouwd, die - daar waar de begrotingsruimte dat toestaat - vervangen kan worden door overheidsinvesteringen om het herstel te versnellen en door extra uitgaven voor het sociale vangnet om de meest kwetsbaren te beschermen."

Belangrijk is om op te merken dat dit geen oproepen zijn om een einde te maken aan de bezuinigingen: het zijn voorstellen om een meer geleidelijke vorm van bezuinigingen door te voeren. Hoe anders dan door bezuinigingen kan er voor het IMF sprake zijn van "begrotingsruimte" in landen die overvallen zijn door massawerkloosheid, lagere belastinginkomsten en de enorme schuldenlast uit de voorgaande periode? Door de OESO wordt de pandemie voorgesteld als een gelegenheid om de economieën opnieuw af te stemmen op de behoeften van het internationaal kapitaal.

Aanval op arbeid

De voornemens voor de aanval op de arbeid worden verpakt in termen van de herschikking van middelen in de richting van sectoren die na de pandemie succesvol zullen zijn. Het IMF bepleit dat "beleidsmakers zich ook bezig moeten houden met factoren die deze herschikking kunnen belemmeren, inclusief de toetredingsbarrières die de bestaande bedrijven bevoordelen ten koste van mogelijke nieuwkomers, en de starheid op de arbeidsmarkt die bedrijven afhoudt van het aannemen van personeel." Het zijn echter niet alleen de werklozen die pijn gaan lijden, maar ook de mensen met een baan.

De pandemie levert de perfecte gelegenheid om een "structurele hervorming" van de arbeidsmarkt door te voeren. Veel landen hebben al te maken met hoge werkloosheidscijfers, een gunstige omstandigheid voor het kapitaal om aanvallen op de georganiseerde arbeid te lanceren. De WB adviseert de ontwikkelde landen om "de sociale vangnetten, waaronder de hoge werkloosheidsuitkeringen, zo in te richten dat ze flexibel, efficiënt en doelgericht zijn", een beleefde bureaucratische manier om te zeggen dat men de voordelen van een reserveleger van arbeidskrachten niet moet aantasten. Het doel is een groot aantal wanhopige, ongeorganiseerde arbeiders zonder sociale ondersteuning. Zonder een snelle en onmiddellijke organisatie van hen is de uitvoering van deze aanvallen voor het kapitaal kinderspel.

Socialisatie van private schulden

Het antwoord op de vraag wie de last van het betalen voor de crisis zal dragen, mag geen mysterie zijn voor iedereen die de laatste recessie heeft meegemaakt. Die last zal vooral op de schouders van de arbeiders terechtkomen. Socialisatie van private schuld wordt duidelijk bepleit, als het IMF stelt dat "vergemakkelijking van de herschikking ook acties zal betekenen voor herstel van de balansen en voor de aanpak van te grote schulden - factoren die in het verleden herstel uit diepe recessies hebben vertraagd."

De OESO erkent ook de noodzaak van belastingverhogingen om de schulden te betalen die gedurende de pandemie zijn opgebouwd, en verkoopt zelfs mooie praatjes over hogere belastingtarieven voor het kapitaal. Zo lezen we het laffe voorstel dat "multinationale ondernemingen een minimumbelasting gaan betalen, die flink zou bijdragen aan de belastingopbrengst en gezien zou kunnen worden als een bijdrage aan een faire lastenverdeling." Dat dergelijke voorstellen überhaupt aan de orde komen, is een aanwijzing voor de ernst van de crisis.

Hernieuwde legitimiteit EU

Volgens een recent rapport van de Eurobarometer is slechts de helft van de EU-burgers tevreden over de maatregelen die door de EU in de strijd tegen de pandemie zijn genomen. En niet meer dan twee van de vijf zijn tevreden over de getoonde onderlinge solidariteit tussen de 27 lidstaten. Desondanks blijft men, terecht of niet, geloven in de EU, want meer dan twee derde van de ondervraagden wil dat die meer bevoegdheden krijgt om crises zoals de huidige aan te pakken. In plaats van een aantasting van de legitimiteit van de EU lijkt deze crisis juist extra steun voor Europese integratie opgeleverd te hebben.

Daarnaast zien we binnen de eurozone dat tekenen van teleurstelling samenvallen met de verslechtering van de economische situatie van de bevolking. Lage niveaus van vertrouwen in de Europese Monetaire Unie en de ECB berusten voor een groot deel op het beeld dat de burgers hebben van hun persoonlijke financiële situatie en van de algehele economische situatie, twee factoren die in de komende jaren waarschijnlijk aanzienlijk zullen verslechteren.

Dit alles levert een tegenspraak op. Enerzijds verlangen de EU-burgers een toename in de Europese integratie die hun leven in het geval van crises als de huidige kan helpen verbeteren. Anderzijds is er het economisch beleid waartoe de lidstaten van de eurozone gedurende crises wettelijk verplicht zijn, beleid dat het leven van de werkende bevolking juist verslechtert door het opleggen van bezuinigingen en het lanceren van aanvallen op de arbeid. In de huidige fase zijn deze regels weliswaar versoepeld om grote sectoren van het kapitalistische systeem te laten overwinteren, maar we weten dat dit in de toekomst niet zo zal blijven.

Noodzaak van Organisatie

Economische teleurstelling zorgt voor kansen, maar ook voor gevaren. Het is geen toeval dat sinds de crisis van 2008 in heel Europa de steun voor extreemrechts is toegenomen. Wanneer de heersende ideologie van het liberalisme haar legitimiteit verliest en, wat nog belangrijker is, haar monopolie op de idee dat ze het enige systeem is dat vrede, vooruitgang en welvaart kan coördineren, dan is een strijdperk geopend voor óf radicale verandering óf een periode van diepe reactie. Zonder een linkse organisatie die een heldere visie kan verwoorden op een toekomst voorbij de kapitalistische productiewijze, hebben de krachten van een xenofobisch, racistisch en reactionair nationalisme dat de structurele problemen van het kapitalisme toeschrijft aan migranten en minderheden, vrij spel.

De kapitalistische klasse coördineert haar strategie schaamteloos op internationaal niveau door voor te schrijven hoe de wereld er na de pandemie uit moet zien. Om de productiviteit te verhogen probeert ze de arbeiders wereldwijd tegen elkaar op te zetten, geheel in lijn met het advies van de WB: "Het negatieve vooruitzicht betekent dat, nadat de acute gezondheidscrisis is aangepakt, landen een prioriteit moeten maken van productiviteitsverhogende hervormingen. Dit betekent het bevorderen van investeringen in menselijk en fysiek kapitaal, als ook in onderzoek en ontwikkeling; het stimuleren van de herschikking van middelen in de richting van productievere sectoren; het aanmoedigen van technologische toepassingen en innovatie; en het promoten van een groeivriendelijk macro-economisch en institutioneel klimaat."

De aanstormende crisis vereist een antwoord op de drie aanvalslijnen die op nationaal en Europees niveau voorbereid worden tegen de werkende bevolking. De kapitalistische klasse verbergt haar bedoelingen allerminst, en dus is er nauwelijks een excuus om niet voorbereid te zijn op de crisis die eraan komt. Met deze drie aanvalslijnen zijn we al sinds de vorige recessie vertrouwd: 1. het opleggen van bezuinigingen; 2. het overbrengen van private schulden naar de publieke middelen; 3. de 'structurele hervorming' in zijn vele gedaanten, met name voor aanvallen op de georganiseerde arbeid.

Meer dan ooit moet ons antwoord nu gebaseerd zijn op internationale coördinatie. Onze oplossing moet even helder als radicaal zijn: er moet een einde gemaakt worden aan het internationaal systeem van het kapitalisme en in zijn plaats moet een economisch systeem worden opgebouwd dat plant, organiseert en produceert op basis van de behoeften van velen en niet naar de wens tot winstaccumulatie van enkelen.

---

Bron: Socialist Voice juli 2010; https://socialistvoice.ie/2020/07/economic-update-july/

Vertaling en bewerking: Louis Wilms.