Het schandaal (deel 1)

Het schandaal kinderopvang-toeslagen, de verontwaardiging erover en de gevolgen zullen nog lang nagalmen. Toen de Tweede Kamerfracties, die met boter op hun hoofd voorop, deze toeslagenregeling aan allerlei kritiek onderhevig vonden en ook andere soorten toeslagen erbij haalden, begon er bij mij een lampje te branden. Toen er ook openlijk over alternatieven werd nagedacht, werd dat lichtje nog sterker.

Wordt een schandaal minder schandaal als er kritiek op het stelsel is? Wordt de politieke verantwoordelijkheid en de onmenselijke mentaliteit van de uitvoerders dan minder erg? Zijn dat verzachtende omstandigheden? Wat was er mis met die toeslagen die werkende mensen, vooral vrouwen, in staat stelden economisch onafhankelijk te zijn? Wordt een moord minder ernstig als het slachtoffer niet van onbesproken gedrag is? Het systeem was te ingewikkeld? Nou, onschuldige mensen van fraude beschuldigen, te berechten en zwaar te straffen, dat was in elk geval niet ingewikkeld...

Hierover nadenkend, dacht ik aan eerdere, toen wél parlementaire, enquêtes. En dan met name aan de RSV-enquête (Rijn -Schelde-Verolme) 1983/1984 en aan de parlementaire enquête bouwfraude in 2002. RSV had kapitalen aan overheidssteun gekregen en ging desondanks failliet. De RSV-kapitalisten hadden het ervan genomen. Een van de tekenen van verwording was - zo herinner ik het mij - dat een van de topmannen zijn favoriete merk broodbeleg vanuit Schotland met een vliegtuig naar Nederland liet brengen. Ze hadden van een bloeiend bedrijf een puinhoop gemaakt, duizenden arbeidsplaatsen op het spel gezet. Dat was dus die zogenaamde kurk waar ons land op drijft... Zij werden niet werkloos, ondanks hun slechte geheugens.

In de jaren daarvoor waren er veel acties, waaronder bedrijfsbezettingen, om bedrijven open te houden en de werkgelegenheid te behouden. Ook veel kleinere scheepswerven. De toenmalige regeringen wilden met een koude sanering de Nederlandse scheepsbouw zo ongeveer halveren. Dat ging dus door de arbeidersacties niet zonder slag of stoot. Ook ik ben daar als districtssecretaris- en afdelingsbestuurder van de Communistische Partij van Nederland (CPN) bij betrokken geweest. Het gevolg van deze enquête was dat de overheid geen bedrijven meer steunde ter behoud van werkgelegenheid. Ook hieruit had de politiek lessen getrokken. En welke lessen? De Nederlandse scheepsbouw kon worden afgeslankt en bedrijven naar het buitenland worden verplaatst. Ten voordele van de winsten! Waren er schuldigen en werden die gestraft? Nee! De overheid gaf zichzelf de schuld. En u hoeft niet te raden wie daarvoor opdraaiden.

De parlementaire enquête bouwfraude (2002), die op het eerste gezicht de escapades van grote huisvestingsbedrijven onderzocht, raakte ook de vele woningbouwverenigingen die de zogenoemde woningwetwoningen bouwden en verhuurden. Al jaren daarvoor moesten die woningbouwverenigingen allerlei trucs uithalen om fatsoenlijke woningen voor arbeiders en kleine zelfstandigen te kunnen bouwen. Objectsubsidies werden pas verstrekt als de kostprijs per woning niet boven een laag, door het ministerie vastgesteld bedrag uitkwam. Als men zich daar strikt aan hield, dan sprak men van 'een uitgeklede woning', zonder enig comfort. Veel vindingrijkheid was nodig om toch een fatsoenlijke woning te kunnen bouwen. Ook dat werd dus later als fraude bestempeld.

De enquête bouwfraude gaf een nieuwe stoot aan de afbraak van een sociaalhuisvestingsbeleid, nadat de subsidies aan de woningbouwverenigingen in 1995 al waren afgeschaft. Bouwverenigingen moesten hun eigen broek ophouden, zo heette het. Zo was er weer een station gepasseerd richting liberalisering van de woningmarkt. De resultaten kunnen we nu duidelijk zien. Een schromelijk tekort aan sociale huisvesting; woningcorporaties - vroeger verenigingen, nu stichtingen - zien zich genoodzaakt huurwoningen te verkopen; een vergroting van de liberale huurmarkt met gigantisch hoge huren; steeds hogere huren sociale woningbouw; uit de pan gerezen prijzen voor koopwoningen. Dit is dus ook een voorbeeld van hoe parlementaire enquêtes en onderzoeken uiteindelijk leiden tot versterking van kapitaalsgroepen door liberalisering. Ten nadele van de werkende en gepensioneerde bevolking.

Het is zaak door krokodillentranen, excuses en mea culpa's heen te kijken en naar de uiteindelijke effecten. En naar welke consequenties er aan de conclusies worden verbonden. Dit geldt ook voor de conclusies van de onderzoekscommissie toeslagen kinderopvang.

Wat hier zeker niet onvermeld mag blijven is hoe er voor het instellen van de onderzoekscommissie in de media en door emancipatiebewegingen mee is omgegaan. Let wel: het schandaal was al jarenlang aan de gang. Zijn er demonstraties van enige omvang geweest? Behalve dan door de individuele vrouwelijke slachtoffers met hun borden met opschriften bij het Binnenhof in Den Haag? Waar waren ze, de moderne feministen die niet moe werden met hun eisen dat er meer topvrouwen moeten komen, meer vrouwen in de leidingen van de grote kapitalistische bedrijven en bankinstellingen? Nee, aan werkende vrouwen van de 'lagere' soort geen boodschap. Aan deze mensen valt voor de moderne feminist geen eer te behalen...

Het allergrootste deel van de slachtoffers heeft een migratie-achtergrond. Regelrechte discriminatie. Dit heeft pas de laatste tijd aandacht gekregen. Die aandacht beperkt zich tot nu toe tot de constatering dat dit niet een van de conclusies van het onderzoek is. Maar, zoals gezegd, het schandaal bestond al vele jaren. Demonstraties, georganiseerd door antiracistische groepen en comités, die gedurende de hele tijd, jarenlang, konden weten dat vooral mensen met een migratie-achtergrond slachtoffer waren, ho maar. Ook voor deze strijders tegen onrecht, was er aan deze 'lagere' soort slachtoffers geen eer te behalen. Om over na te denken.