‘Milieucrisis is resultaat van kapitalistische productiesysteem’

Hieronder publiceren we de bijdrage van het Communistisch Front van Italië aan de teleconferentie van de Europese Communistische Actie over de zogenaamde ‘groene transitie’ die de EU voorstaat.

Beste kameraden,

Wij geloven dat het onderwerp dat we vandaag behandelen om twee redenen van cruciaal belang is. De eerste is de intensivering van de ideologische druk op de samenleving, uitgedrukt door burgerlijke propaganda over de kwestie van het milieu, die vooral gericht is op het jongere segment van de bevolking. De tweede is dat de milieucrisis een reëel probleem is met onmiddellijke en toekomstige consequenties.

We benadrukken deze dubbelzinnigheid om een specifieke reden: in onze ervaring in Italië is er zelfs binnen onze politieke kring een tendens naar ontkennende of bagatelliserende standpunten over de milieukwestie. Dit is een teken van het onvermogen om de dominante burgerlijke benadering van de kwestie te confronteren door het gebrek aan klasse-analyse en massa-activiteit die alle milieugeschillen, waarvan er vele zijn in Italië, op hetzelfde meer algemene politieke niveau brengen. We zullen op dit punt terugkomen in het laatste en belangrijkste deel van deze speech over de rol van communisten.

Voor ons communistische partijen is het verband en de verantwoordelijkheden van de relatie tussen kapitalistische productieverhoudingen en de huidige milieucrisis duidelijk, dus we zullen niet in beschrijvende en punctuele details treden. In plaats daarvan zullen we proberen enkele kenmerken te noemen van de relatie tussen dit bewijs van historische ontwikkeling en de perceptie van de massa's.

De huidige milieucrisis is het resultaat van de wetten van kapitalistische accumulatie, de anarchie en de fundamentele irrationaliteit van het kapitalistische productiesysteem. Het kapitalisme ontneemt de maatschappij als geheel de mogelijkheid om enige werkelijke controle uit te oefenen op de productie van de goederen die zij consumeert en nodig heeft, en maakt deze ondergeschikt aan de belangen van degenen die handelen uit winstbejag. De kapitalistische ontwikkeling van de samenleving brengt vervuiling en milieuverwoesting met zich mee. De inherente tendens om goederen te overproduceren en de natuur steeds agressiever uit te putten beschadigt de planeet door haar te overspoelen met afval en uitstoot.

Deze verantwoordelijkheid en de manier waarop die zich historisch heeft ontwikkeld, zijn voor ons heel duidelijk, maar minder voor de arbeidersklasse als geheel en de bevolking in het algemeen. In onze ervaring is er een vrij gevestigde algemene perceptie van dit verband, een solide basis om politiek werk te ontwikkelen met een klassenoriëntatie. Maar dat brengt een algemeen probleem met zich mee, namelijk de illusie dat de milieucrisis is verbonden met deze specifieke kapitalistische ontwikkeling, wat resulteert in de mogelijkheid van een alternatieve eco-duurzame ontwikkeling. Dit zou betekenen dat de verantwoordelijkheid niet ligt in de aard van de kapitalistische productieverhoudingen maar meer in het algemeen in de hedendaagse industriële ontwikkeling, opgevat als een abstract element dat losstaat van de productieverhoudingen die historisch gezien de industriële revolutie hebben gestuurd. Dit is de voedingsbodem die een aanzienlijk deel van de burgerlijke propaganda al jaren intensief gebruikt om haar culturele hegemonie onder de volksmassa's op te bouwen.

Elke vergelijking die de ontwikkeling van de hedendaagse industrie mechanisch koppelt aan de ontwikkeling van milieudestructie blijkt fout te zijn, omdat er geen rekening gehouden wordt met de productieverhoudingen waarbinnen de moderne industrie zich heeft ontwikkeld.

De ontwikkeling van productiekrachten die het kapitalisme met de groei van de industrie heeft bevorderd, heeft het potentieel van sociale arbeid enorm vergroot in vergelijking met het vorige tijdperk. Deze productiekrachten zijn nu echter gevangen in de huidige productieverhoudingen die hun volledige inzet verhinderen. Als de industrie de potentiële mens-natuur eenheid vertegenwoordigt en de technologie de mogelijke bemiddeling tussen het individu en zijn organische vervangingsrelatie met de natuur, dan belichaamt de kapitalistische vorm van industrie hun scheiding en tegenstelling. Het is dus niet de industrie op zich die zorgt voor de huidige milieuverwoesting, maar het is de specifieke kapitalistische vorm van industrie die het milieuprobleem zoals we er vandaag mee geconfronteerd worden veroorzaakt.

De bovengenoemde opvattingen blijken bijzonder gevaarlijk omdat ze een van de elementen reproduceren die in onze ervaring een van de belangrijkste obstakels is voor de activering van de arbeidersklasse, namelijk de perceptie van de onverenigbaarheid tussen arbeid en gezondheid en tussen arbeid en milieu. Op dit niveau ervaren we de diepte en de kracht van de burgerlijke cultuur en haar propaganda die ernaar streeft om dergelijke tegenstellingen als natuurlijk en universeel voor te stellen zonder ze terug te leiden naar de aard van de kapitalistische productieverhoudingen.

De ontwikkeling van productiecapaciteit, technologie en wetenschap toegepast op productieprocessen dienen op zichzelf niet veroordeeld te worden, maar zijn allemaal instrumenten die uit de handen van de bourgeoisie moeten worden gerukt en in dienst moeten worden gesteld van het collectieve welzijn. Door de bewuste toepassing van wetenschap op productieprocessen en het doorbreken van de chantage tussen het recht op werk en het recht op gezondheid door middel van gecentraliseerde planning van productie en distributie, kunnen de behoeften van arbeiders en de bredere bevolking bevredigd worden in plaats van gebogen te zijn naar de winstmaximalisatie van een kleine groep uitbuiters.

Wat betreft de illusie van een eco-duurzaam kapitalisme, hiermee zijn verschillende ecologische theorieën ontwikkeld die we op een min of meer directe manier terugvinden in de oriëntaties van de Groene partijen. Deze theorieën reduceren de strijd tegen de klimaat- en milieucrisis tot een simpele kritiek op het huidige kapitalistische ontwikkelingsbeleid, waardoor onvermijdelijk de illusie wordt gevoed dat er een goed en groen kapitalisme mogelijk is dat tegenover een slecht en vervuilend kapitalisme staat. Het voedt de illusie dat de tegenstellingen die de kapitalistische productieverhoudingen met zich meebrengen overwonnen kunnen worden zonder de aard van die productieverhoudingen in twijfel te trekken. Dit is verre van een nieuwe trend, die wel vernieuwd is qua vorm maar niet qua inhoud. De essentie is om deze zogenaamde 'vernieuwing van het kapitalisme' te associëren met de invoering van bepaalde strategieën voor de herstructurering van het kapitalisme en de noodzaak om de monopolistische belangen van ons eigen imperialistische centrum te laten gelden in de concurrentie om de controle over de productieketens, die de komende decennia van cruciaal belang zullen zijn.

Deze benadering heeft een openlijk reactionair karakter, ondanks het feit dat ze ook wordt omarmd door ogenschijnlijk radicale sectoren. In feite wordt niet alleen het bestaan van een progressieve rol in het voeren van klassenstrijd ontkend, maar zelfs het bestaan ervan in naam van een metafysische 'humanistische' benadering waar volgens een inter-klassenstrijd van de hele menselijke soort gevoerd moet worden waarin de bourgeoisie en het proletariaat gemeenschappelijke doelen en verantwoordelijkheden zouden hebben. Volgens deze benaderingen zou de strijd om de planeet te beschermen afhangen van het aannemen van individueel 'ecologisch duurzaam' gedrag, vandaar het geloof dat 'bewuste individuele consumptie' de sleutel is tot het positief beïnvloeden van het milieu. Deze benadering, die voorbijgaat aan het structurele karakter van de huidige milieucrisis, lijkt misschien triviaal, maar door de strijd te verschuiven naar een uitsluitend ethisch niveau in de ideologische bovenbouw heeft het belangrijke gevolgen voor de collectieve opvatting van de zogenaamde 'groene economie'.

Het debat dat zich zowel binnen de publieke opinie als in internationale organisaties heeft ontwikkeld om de klimaat- en milieucrisis aan te pakken is niet neutraal, maar weerspiegelt de belangen van de monopolistische bourgeoisie om haar winsten op te drijven en haar concurrentievermogen internationaal te meten.

De 'ecologische transitie' is in feite een van de belangrijkste vectoren waarop het kapitalistische herstructureringsproces in Italië zal worden ontwikkeld met het National Recovery and Resilience Plan, en meer algemeen in heel Europa met NextGenerationEU. De aandacht die grote delen van de bevolking, met name de jeugd, hebben gekregen voor het milieuprobleem, op basis van hun oprechte besef dat de strijd tegen de verwoesting van het milieu een van de belangrijkste kwesties van onze tijd is, wordt misbruikt om honderden miljarden euro’s door te sluizen naar de kapitalisten. Dit geld, dat voornamelijk afkomstig is uit de zakken van de arbeiders, zal worden gebruikt voor een kolossale modernisering van productiestandaarden en de vernieuwing van constant kapitaal, waardoor bepaalde sectoren van het monopoliekapitaal een voordeligere positie op de nationale en internationale markt kunnen verwerven.

De zogenaamde 'groene economie' is een van de belangrijkste strijdterreinen van inter-imperialistische confrontatie tussen de monopolies, hun respectievelijke staten en imperialistische verbonden, en heeft in feite nieuwe markten en nieuwe winstbronnen geopend. We moeten duidelijk maken dat wat in het publieke debat wordt bestempeld als "groene economie" zelden daadwerkelijk een algehele groene oplossing is. Paradigmatisch is het geval van de automobielsector, waar de elektrische auto jarenlang werd voorgesteld als de optimale oplossing voor vervuiling door normale brandstoffen. Deze perceptie is natuurlijk afgeleid van de benadering van individuele verantwoordelijkheid en consumptie die we eerder introduceerden, zonder rekening te houden met de milieukosten van de winning en verwerking van nieuwe materialen zoals lithium, coltan en kobalt.

De controle over de productieketens van deze materialen staat centraal in het conflict tussen de imperialistische centra, in het bijzonder tussen de Chinese en Amerikaanse monopolies en hun respectievelijke staten. De Chinese monopolies controleren momenteel het grootste deel van de mijnbouw en vooral de verwerking van kobalt en lithium door een actief kapitaalexportbeleid naar Australië, Centraal-Afrika en Zuid-Amerika. De overgang naar elektrische mobiliteit werd door de Chinese monopolies opgevat als een belangrijke kans om de krachtsverhouding met andere imperialistische centra aan te vechten, omwille van één elementair feit. Een verbrandingsmotor bevat ongeveer tweeduizend onderdelen, terwijl een elektromotor ongeveer twintig bewegende onderdelen bevat. De auto-onderdelenindustrie is een belangrijk onderdeel van de productie en extractie van meerwaarde in het hedendaagse kapitalisme en de overgang biedt duidelijk een kans om de hiërarchie tussen productieketens en tussen degenen die ze controleren te herschikken. De controle over de productie van nieuwe onderdelen en de extractie en verwerking van nieuwe materialen is het nieuwe terrein waarop de inter-monopolistische strijd vandaag plaatsvindt om de beste posities in de nabije toekomst te veroveren.

Er zou natuurlijk nog veel meer te zeggen zijn over dit laatste punt om de aard van de confrontatie tussen de VS en China volledig te begrijpen, maar we willen dit laatste deel van de toespraak richten op de kwestie die voor ons centraal staat: De rol van communisten in de strijd tegen milieuvernietiging en de klimaatcrisis. In onze ervaring, die overeenkomt met de mate van ontwikkeling van onze organisatie en de ontwikkeling van de klassenstrijd in Italië - dus geen gevorderd niveau - zijn er in principe twee richtingen. De ene is ideologisch, de andere politiek-organisatorisch.

Op ideologisch niveau is het nodig om een systematisch antwoord te ontwikkelen op de propaganda van de dominante cultuur over milieukwesties, om de hegemonie te bestrijden die de bourgeoisie zelfs binnen het debat over de milieukwestie uitoefent, door de ontwikkeling van een milieubeweging te bevorderen die duidelijke inter-klassistische connotaties heeft en perfect verenigbaar is met de logica van de belangen van de kapitalisten. In deze toespraak werden enkele punten geïdentificeerd om aan te werken, maar de moeilijkheid is niet zozeer om een wetenschappelijk, marxistisch en geldig antwoord te geven op de burgerlijke cultuur als wel om deze te kunnen toepassen, te ijken en te hanteren als organisatie binnen echte bewegingen tegen milieuvernietiging.

In Italië zijn de afgelopen jaren verschillende ervaringen opgedaan met milieu- en territoriale strijd die het specifiek kapitalistische karakter van de milieuvernietiging benadrukten. Enkele van de belangrijkste ervaringen van deze strijd hebben de onverzoenlijke tegenstellingen aan het licht gebracht tussen kapitalistische private winst, het recht op collectieve gezondheid en de bescherming van land tegen verwoesting. Uitgaande van een duidelijk antikapitalistische benadering was het dan ook mogelijk om de werkelijke aard van burgerlijke instellingen aan te tonen, die duidelijk hun niet-neutrale aard toonden, en om te laten zien dat dit klassenconflict de directe uitdrukking is van de overheersing van de bourgeoisie over het proletariaat.

We gaan niet in op de details van deze voorbeelden van lokale strijd, die ook zeer verschillend van elkaar zijn. Echter, wat voor ons veelbetekenend is, is dat in elk van deze gevallen - bij gebrek aan een sterke Communistische Partij - strijdcomités werden opgericht door de betrokken individuen of door lokale verenigingen die na verloop van tijd, en in voortdurende confrontatie met de strijd, standpunten ontwikkelden die onvermijdelijk steeds geavanceerder werden, maar ook beperkt werden binnen het thematische bereik van milieudefensie.

Wij denken dat de rol van communisten niet simpelweg bestaat uit het ondersteunen van deze gevallen, maar uit het direct deelnemen aan deze kleine massacontexten - die vaak de deelname of goedkeuring vinden van een groot deel van de lokale bevolking - en om in die context - zelfs in de meest afgelegen provincie - hun eigen voorhoedepositie te ontwikkelen. Het maakt niet uit hoe smal de horizon van de individuele strijd is, hoe onbekend het is in de nationale media en hoe apolitiek de deelname is. Het belangrijkste is om de activiteit van communisten binnen een massadialectiek te plaatsen, hoe klein die ook is. Dus het verlagen en ijken van de ideologische strijd waar we het net over hadden in elke specifieke en lokale massacontext. Dit is iets wat onze organisatie aan het leren is.

Uit deze voorbeelden van strijd is het voor communisten mogelijk de systemische samenhang te begrijpen die de uitwerking mogelijk maakt van praktische en theoretische strategieën in staat om het klassenkarakter van de menselijke en economische kosten van milieuvernietiging naar voren te brengen. Hierbij dient elk lokaal voorbeeld veralgemeend te worden tot bredere breukclaims, in de richting van een revolutionair politiek alternatief met de potentie om de kapitalistische productieverhoudingen en haar politieke bovenbouw omver te werpen. Veel van de voorbeelden van strijd laten dan ook het belang zien om van een niveau van onmiddellijke noodzaak - zoals het recht op gezondheid - naar een politiek voorstel te gaan dat de ecologische kwestie direct als structurele tegenstelling inbrengt.

Het identificeren van lokale tegenstellingen als een voorbeeld van een algemene beweging van kapitaal en het dus niet accepteren van de 'verdringing' van het milieuprobleem door delokalisatie, het identificeren van lokale economische managers en politieke principes zijn elementen die deel uitmaken van dit proces. Binnen elk lokaal strijdnet van elke specificiteit is het mogelijk om de algemene werking van het kapitaal te vinden en zo de onverenigbaarheid met dit systeem te begrijpen.

In feite was een van de beperkingen van de veel meer door de media gevolgde 'Fridays For Future' demonstraties juist dat ze niet duidelijk directe daders en eisen benoemden, waardoor de discussie niet gekoppeld werd aan de tactische noodzaken van concrete strijd en de tegenstellingen die aangepakt moesten worden. Dit is natuurlijk niet om de grote aantallen die deelnamen aan die demonstraties te demoniseren, waarbinnen we in ieder geval moeten proberen steun te verwerven onder de meest actieve en bewuste elementen, maar om niet de illusie te hebben een massale interventie te kunnen ontwikkelen binnen dat proces.

Vooruitkijkend is het de rol van communisten om elke lokale strijd te voeren door de standpunten van de arbeidersklasse over de werkelijke verantwoordelijkheden voor vervuiling en milieuverwoesting in te brengen. Het is noodzakelijk om te herhalen dat elke lokale strijd gevoerd moet worden vanuit het perspectief van een grotere verbonden strijd, die vertaald kan worden naar algemene claims en veralgemeende voorstellen. Uitgaande van de subjectieve ervaringen van milieu- en territoriale strijd is het mogelijk en noodzakelijk voor communisten om de centrale vraag te stellen over de aard van de productieverhoudingen en dus over het kapitalistische eigendom van land en natuurlijke hulpbronnen.