Op naar een klassenbewuste vakbond

De crisis in de FNV legt een aantal structurele problemen bloot, die voor kritische leden al veel langer duidelijk zijn. De redactie van Manifest ging in gesprek met één van die leden, Jan Ilsink (die op de foto met een rood hesje de banner draagt), doorgewinterd kaderlid en NCPN’er. We spraken over de nijpende behoefte aan transparantie, zeggenschap van leden en vakbondsdemocratie binnen de FNV. Jan richtte samen met een aantal medestanders het Kaderberaad op; een platform om de ervaringen van de meest betrokken (kader)leden binnen de vakbond te bundelen.

Wat is de geschiedenis van het Kaderberaad?
In 2015 liep er een grote campagne genaamd ‘Red de Zorg’. Dit was een landelijke actie van de vakbonden en politieke partijen tegen de bezuinigingen die inmiddels werkelijkheid zijn geworden. De petitie uit die tijd leest als een déjà vu, met aandacht voor problemen rondom het tekort aan personeel, toenemende bureaucratie, slechte salariëring en het buitensporige beroep op vrijwilligers. Het was een succesvolle campagne waarbij lokale comités meer dan een miljoen handtekeningen inzamelden voor een petitie met duidelijke eisen.

Toen viel er ineens een akkoord uit de lucht met handtekeningen van de vakbondsleiding en PvdA-staatssecretaris Martin van Rijn. In het akkoord werd slechts bedongen dat enkele bezuinigingen werden uitgesteld (alleen de arbeidsvoorwaarden in de thuiszorg werden iets verbeterd). Dit terwijl de eisen van de petitie gericht waren op de volledige zorgsector, waaronder de inzet van meer ziekenhuispersoneel en betere arbeidsvoorwaarden in de ouderenzorg. Uit het niets, zo leek het, besloot de FNV de strijdbijl te begraven, zonder het akkoord aan de actievoerders voor te leggen. Volgens de vakbondsleiding was het doel bereikt.

De initiatiefnemers van de comités keken met verbazing naar de overwinningsverklaringen in de pers. De FNV had goud in de vingers met brede massasteun om een vuist te maken tegen de plannen. Maar voordat de echte strijd tegen de bezuinigingen kon beginnen, werd iedereen naar huis gestuurd. Toen het nieuws de kaderleden had bereikt zochten die naar manieren om in contact te blijven en de strijd voort te zetten in ‘Strijd voor Zorg’. Maar op beperkte schaal; zonder reis- en vergaderfaciliteiten van FNV en zonder contactgegevens van de vele actievoerders.

Hoe kreeg het toekomstige Kaderberaad een eerste vorm na de acties over het pensioenstelsel?
Drie jaar later doemde een vergelijkbaar scenario op met de hervorming van het pensioenstelsel. De FNV-leiding en het FNV-pensioenteam namen deel aan besprekingen over de hervorming van het pensioenstelsel. Kaderleden werden in bijeenkomsten op de hoogte gehouden van keuzes die moesten worden gemaakt. Op die bijeenkomsten vroegen kaderleden waarom het stelsel gewijzigd moest worden. Waren beperkte aanpassingen niet voldoende? In de media werd immers voortdurend gemeld dat Nederland één van de beste pensioenstelsels ter wereld had. Deze vraag werd nooit beantwoord.

Daarom besloten die kaderleden bij elkaar te komen en een open brief aan FNV-voorzitter Han Busker te sturen. Toen daar ook geen antwoord op kwam, werd het ‘Actiecomité Red het Pensioenstelsel’ gevormd. Met de les van de vorige actie werden onmiddellijk contactgegevens van oude en nieuwe bondgenoten verzameld en een organisatiestructuur opgebouwd. Het comité was vastberaden om deze keer niet met lege handen achter te blijven als de FNV-leiding zou melden dat er een akkoord bereikt was zonder dat aan de actievoerders voor te leggen. Net als in de zorg, gaat het pensioenstelsel iedereen aan en was het potentieel van een massa-actie onmisbaar. De strategie van het actiecomité was om zich bij elke pensioenbijeenkomst van de FNV te laten horen.

Hoe verliep deze campagne na de lessen uit het verleden?
Terwijl de lobby om het stelsel te veranderen op volle toeren draaide bleef het actiecomité kritische vragen stellen en pamfletten produceren. Daarbij stonden veel kaderleden van de FNV recht tegenover ‘sociale partners’, de leiding van werkgevers- en werknemersorganisaties en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Maar toen de PvdA in 2017 ineens verdween uit kabinet Rutte II, begon ook de leiding van de FNV het nut in te zien van een strijdbaar actiecomité. FNV lanceerde in 2018 een offensief tegen het kabinetsbeleid op een Grote Zaal bijeenkomst te Tivoli. Onder de naam ‘Tegen de race naar beneden’ leek het alsof het actiecomité eindelijk een vaste plek zou krijgen binnen de structuur van de vakbond. Zo werd het landelijk overlegorgaan van het Actiecomité door de top van de FNV geïnformeerd over de meest recente ontwikkelingen rondom de pensioenonderhandelingen.

Er werd een campagne opgetuigd met duidelijke eisen: bevriezen van de AOW-leeftijd, indexatie van pensioen voor elke generatie, elke werkende toegang tot een pensioenfonds en voor zwaar werk eerder met pensioen. Voor deze eisen werd op 18 maart 2019 massaal (80.000 mensen) in verschillende steden actie gevoerd. Helaas werd een centrale bijeenkomst die avond in Utrecht afgeblazen door een aanslag op de sneltram die dag.

De acties trokken gigantische media-aandacht. In mei waren er grote manifestaties en staakte het openbaar vervoer. Toch werd in juni een akkoord gesloten. Dat akkoord bleek de verhoging van de pensioenleeftijd niet tegen te houden, maar 2 jaar uit te stellen en daarna voor 2/3 te koppelen aan de levensverwachting. Dit akkoord werd niet aan de actievoerders voorgelegd maar digitaal aan alle leden. Die stemden met 70% voor maar realiseerden zich kennelijk niet dat in het akkoord niets stond over alle andere eisen (indexatie, toegankelijkheid en zwaar werk). De 30% waren waarschijnlijk de leden die bij de acties betrokken waren.

Een jaar lang werd het actiecomité nog betrokken bij de uitwerking van het pensioenakkoord. Maar de eisen waarvoor actie was gevoerd werden niet gerealiseerd. Opnieuw werd het goud dat FNV in handen had door de leiding genegeerd. Vlot daarop werd de stekker er wederom uitgetrokken, de campagne gestaakt en vielen alle middelen voor acties weer weg. Elzinga verklaarde: “Je denkt toch niet dat ik mijn eigen oppositie ga faciliteren?” De FNV hing de vlag uit en liet de comités weten dat hun werk erop zat. Actiecomité Red het Pensioenstelsel zette echter het werk voort en volgde de ontwikkelingen in de wijzigingen van het stelsel kritisch.

Wat stond er uiteindelijk in de nieuwe pensioenwet?
Toen de wet in 2023 werd gepresenteerd riep Elzinga trots dat “iedereen erop vooruit gaat”. De kaderleden stonden versteld, en niet voor de eerste maal. Vele deskundigen voorspelden dat de wet door complexiteit onuitvoerbaar zou zijn.

Inderdaad blijkt de Wet Toekomst Pensioenen (WTP), waarin de collectieve pensioenpotten moeten worden verdeeld over alle individuele deelnemers, vrijwel onuitvoerbaar. Miljoenen opgebouwde pensioenrechten (veel werknemers hebben in hun werkzame leven pensioen opgebouwd bij verschillende fondsen) moeten worden omgezet naar individuele pensioencontracten. De ontwikkeling van digitale programma’s hiervoor, heeft al miljoenen gekost. En opgebouwd pensioen is uitgesteld loon en dus eigendom. De ‘transitie’, de omzetting van dit eigendom, vereist instemming van de miljoenen eigenaren. De WTP sluit dit echter uit.

Wat doet het FNV Kaderberaad?
De voortgaande desinformatie van FNV naar de leden over de gevolgen van de wet voor hun pensioen, hebben leden van het Actiecomité doen besluiten een Kaderberaad op te richten uit de achterban van het Actiecomité.

De kracht van het Kaderberaad is dat er een zelfstandig vakbondsplatform wordt gevormd, dat het beleid van FNV kritisch volgt en zich kan uitspreken over beslissingen van het vakbondsbestuur. Zo’n 20.000 mensen ontvangen regelmatig updates via de nieuwsbrieven. Het Kaderberaad zelf bestaat tot nu toe uit meer dan 100 leden vanuit alle provincies en sectoren. Jan roept op om meer NCPN’ers aan te laten sluiten. De zorgen van veel vakbondsleden zijn groot en terecht.

De opbouw van het Kaderberaad werd echter ingehaald door de bestuurscrisis in FNV. Een crisis die begon met een misverstand over een gedragscode die de directeur van de werkorganisatie had laten opstellen. Waarvan het Ledenparlement (het hoogste orgaan van de Vereniging FNV: de leden) dacht dat die ook voor hen gold. De cao-coördinator in het FNV-bestuur bracht vervolgens naar buiten dat hij werd gedwarsboomd in zijn kandidaatstelling voor het voorzitterschap van FNV. Even later bleek dat de Algemeen Secretaris van FNV een onderzoek had laten instellen naar klachten van kaderleden over medewerkers van de werkorganisatie, zonder die medewerkers daarvan op de hoogte te brengen.

Dit was de aanleiding voor medewerkers van FNV om vast te stellen dat er sprake is van een bestuurlijke chaos die voor hen geen veilige werkomgeving biedt. Zij eisten het aftreden van het FNV-bestuur. Inmiddels is er een bondgenootschap ontstaan tussen het personeel, de sectorraden en de sectorbesturen. Ook het Kaderberaad heeft zich hierbij aangesloten. De crisis legt het disfunctioneren van de FNV sinds de fusie in 2015 bloot. Sindsdien is er veel miscommunicatie, een gebrek aan vakbondsdemocratie, en blijkt de organisatie onbestuurbaar.

Het zal de opgave van het bondgenootschap zijn om die krachten in FNV te bundelen die het doel van een strijdbare, democratische en sociaal veilige FNV ondersteunen. Uit de aanleidingen tot de conflicten blijken breuklijnen dwars door de vereniging en de werkorganisatie te lopen. Om uit de crisis het doel, een strijdbare, democratische en sociaal veilige FNV te bereiken, zullen dus niet alleen organisatorische maar ook inhoudelijke doelen moeten worden bepaald.

Hoe kijkt het Kaderberaad aan tegen de bestuurlijke crisis rondom het Ledenparlement?
Eigenlijk moet de vakbond een eensgezinde en slagvaardige organisatie zijn, vergelijkbaar met een willekeurige voetbalvereniging, en ook onze communistische partij: je houdt ledenvergaderingen om voorstellen voor of uitvoering van het beleid te bespreken. Eens in de zoveel jaar houd je een congres, waarvoor de afgevaardigden door de ledenvergaderingen worden gekozen. Het congres kiest het bestuur, enz.

De huidige structuur van FNV verlamt de eenheid binnen de vakbond omdat de leden digitaal voor elke organisatie-eenheid twee kapiteins kiezen. De vakbondsleiding heeft tegelijkertijd een middel om elke vorm van eenheid af te breken, waardoor de statuten eraan te pas moeten komen bij wat en hoe er besloten kan worden. De bestaande structuur vormt een extra obstakel in de vele uitdagingen van de vakbond. Het Kaderberaad is zich hiervan bewust en zal de deelnemende kaderleden ondersteunen om bij de opbouw en het functioneren van FNV de belangen van de werkers leidraad te laten zijn.

Hoe kan de FNV volgens het Kaderberaad het Ledenparlement hervormen?
Het Ledenparlement is een vloek in de vakbeweging. In een parlement wordt niet inhoudelijk gediscussieerd maar over partijstandpunten gedebatteerd. Meerderheden worden met ‘koppen tellen’ gevonden en niet met inhoudelijke overtuiging zoals in een vakbond noodzakelijk is. Als het Ledenparlement na de crisis nog bestaat, is het beste besluit dat het kan nemen de voorbereiding van een congres waarop een nieuwe organisatiestructuur wordt besproken en vastgesteld. Deze manier van besluitvorming staat in contrast met een ledenparlement vol mensen die om de vier jaar een tegenstrijdige boodschap inbrengen.

Waarom zou een kaderlid zich aan moeten sluiten bij het Kaderberaad?
Het Kaderberaad constateert in veel stukken dat de FNV-leiding het contact met de werkende bevolking verloren is. Dat zou het Kaderberaad willen herstellen. Je ziet aan het ledenverloop dat er iets fundamenteels mis gaat. Tijdens de oorspronkelijke pensioenacties van 2015 had de FNV nog 1,2 miljoen leden. Nu zijn het er 700.000. Dat komt deels door verloop, maar het is een onmiskenbaar signaal. Vroeger werd men vanzelfsprekend lid van de vakbond. Kaderleden van FNV kwamen zelfs naar lessen staatsinrichting op scholen om het belang van arbeidersmacht duidelijk te maken. Mensen werden zo al heel vroeg bekend met de vakbond.

Nu wordt jongeren aangeleerd dat je een loser bent als je bij de vakbond gaat, omdat je dan niet voor jezelf zou kunnen zorgen. De verheerlijking van individualistische zelfredzaamheid zien we in de praktijk terug door de groei van gele bonden. FNV zou hier actief in moeten optreden. Dat gebeurt wel, maar dit zou actief onder de werkende bevolking moeten worden aangepakt. De ANWB-mentaliteit van leden die op voorzieningen afkomen moet weg. De potentiële leden moeten beseffen dat ze een baan hebben omdat er (uiteindelijk) aan hen verdiend wordt. En dat ze zich daar alleen collectief tegen kunnen beschermen door betere arbeidsvoorwaarden af te dwingen. Het Kaderberaad wil deze opvattingen terugbrengen in de FNV.