Op zoek naar zingeving tijdens een pandemie (2/2)

Deel 2 van 2, zie deel 1

De meeste mensen, vooral in de rijkere en moderne kapitalistische landen, ervaren onzekerheden die ze nog nooit van hun leven hebben gekend, nu ze aan huis gekluisterd zijn door een dodelijk virus. De wereldeconomie is bijna tot stilstand gekomen. Wat kunnen we ervan leren?

Net zoals de laatste grote crisis van meer dan tien jaar geleden levert deze crisis talrijke analyses en voorspellingen op. Onzekerheid leidt tot speculaties en 'deskundigen' voelen zich geroepen om hun mening te ventileren.

De waarheid is dat zelfs deskundigen geen flauw idee hebben hoe het virus zich zal ontwikkelen. Het gedrag van het virus en het effect van de chaotische overheidsmaatregelen in het Westen zijn nog onduidelijk. Het zwartepieten in de media is daarom zinloos en zelfs gevaarlijk. De manier waarop men de pandemie probeert in te tomen en de bevolking probeert te helpen legt wél de systeemzwakheden van het kapitalisme bloot, en dit is relevanter en belangrijker dan de wedren tussen Trump en Biden.

De staat van de Amerikaanse economie is een andere kwestie. De dalende cijfers liegen niet, net zoals de verwachting van een verdere daling. Ook weten we dat de economische ineenstorting in veel opzichten ongekend is en dat bijna niemand zoiets eerder in zijn leven heeft meegemaakt.

Aanvankelijk voorspelde JPMorgan Chase voor het komend jaar een daling van het bbp met 25 procent, en een stijging van de werkloosheid tot 10 procent. Later werden deze verwachtingen bijgesteld tot een daling van het bbp met 40 procent en een werkloosheid van 20 procent. Goldman Sachs voorspelt dat de recessie "waarschijnlijk vier keer erger zal zijn dan de financiële crisis (van 2007-2009) en dat de VS het hoogste werkloosheidscijfer sinds de Tweede Wereldoorlog zullen kennen..!" Nog voordat de inkt was opgedroogd zijn de voorspellingen nog pessimistischer geworden.

Waar het naartoe gaat, hangt natuurlijk af van subjectieve, politieke voorwaarden. Maar de geschiedenis leert dat het kapitalisme, wanneer het een ernstige economische ineenstorting doormaakt, een proces op gang zal brengen dat Joseph Schumpeter (een verdediger van het kapitalisme) eufemistisch 'een storm van creatieve vernietiging' noemde. De gevolgen van dit proces zouden natuurlijk enigszins kunnen worden omgebogen of bijgesteld door politieke krachten van rechts of links, maar de heersende tendens zal zijn dat sterkere landen hun problemen naar zwakkere landen verleggen. Hierbij zal het grootkapitaal het kleinere kapitaal breken of absorberen, om een grotere concentratie te bereiken. De werkloosheid en het lijden dat daarmee gepaard gaat zullen gebruikt worden om de arbeidskosten te verlagen en de uitbuiting te vergroten. De balans van economische en politieke macht zal verder doorslaan naar de kant van de elites. Kortom, het kapitaal zal proberen zich te herstellen door een verlegging van het probleem naar de zwakken, waarbij veel en velen vernietigd worden.

Of dit scenario van na de crisis van 2007-2009 zich herhaalt, hangt af van subjectieve voorwaarden: de huidige politiek

Vruchteloze debatten tussen enerzijds harde bezuinigers die pleiten voor minimale overheidsuitgaven en anderzijds aanhangers van de moderne monetaire theorie (waarbij de traditionele koppeling tussen het aanmaken van nieuw geld en de negatieve economische gevolgen daarvan - zoals inflatie - losgelaten wordt) leiden nergens toe. Ze zorgen er alleen maar voor dat andere politieke opties niet eens ter tafel komen. Na twintig jaar van aanhoudende en diepgewortelde wereldwijde deflatoire druk staan degenen [zoals in Nederland Hoekstra, nvdr] die fanatiek pleiten voor evenwichtige begrotingen en voor een 'beperkte' schuldenlast met de mond vol tanden. Centrale banken hebben biljoenen [ja, biljoenen, nvdr] in de economie gepompt, en dit heeft nauwelijks geleid tot inflatie. De relatief extreme monetaire inflatie heeft de onderliggende deflatie die de wereldeconomie teistert nauwelijks kunnen indammen. De bijna hysterische waarschuwingen voor inflatie bleken dus ongerechtvaardigd.

Voorstanders van de moderne monetaire theorie (MMT) gebruikten het beperkt oplopen van de schulden en de gematigde inflatie om aan te tonen dat de MMT meer was dan een beleid dat beperkt, op een specifieke tijd en plaats, toegepast kon worden. Het zou een universele geldtheorie zijn. In feite is het een voorwaardelijke theorie, die helemaal afhankelijk is van zeer specifieke, historisch bepaalde voorwaarden. In de praktijk koppelt de MMT het monetaire beleid los van elke objectieve waardestandaard (zoals goud) en koppelt zij het beleid aan de ultieme subjectieve norm, aan nationale fiat-valuta. Zolang het subjectieve vertrouwen hierin standhoudt, kan ook de MMT standhouden. Omdat een subjectieve standaard is losgekoppeld van de objectieve waarde maskeert deze echter de onderliggende dynamiek van het kapitalistische systeem. De problemen die het accumulatieproces teisteren worden niet opgelost, er ontstaat alleen een vertekend beeld.

Het lijkt erop dat de monetaire activiteiten van de centrale bank in het vorige decennium en nu gebruikt worden voor de enorme reddingsoperaties van het laatste decennium die tot doel hadden om de aandelenmarkten en de financiële instellingen te herstellen. Maar het enige dat ze doen is het verderf isoleren en de dag des oordeels uitstellen. Het onderliggende probleem blijft onopgelost, om vervolgens weer op te duiken en een nieuwe spiraal van deflatie te veroorzaken: een ontlading van 'activa' zonder echte waarde.

De bourgeoisiepolitiek kan blijkbaar geen andere beleid verzinnen dan bezuinigingen of de MMT. De soberheid die rechts en een groot deel van het centrum propageren is keer op keer mislukt, waardoor landen als Griekenland aan de rand van de ondergang zijn beland. En de MMT is alleen maar een mitella voor een gebroken arm. Het is de laatste ademtocht van de sociaaldemocratie, een wondermiddel dat belooft het beste van alle denkbare werelden bijeen te brengen: meer geven aan de behoeftigen zonder dit af te nemen van de hebzuchtigen. De MMT is een gemakkelijke tactiek waarbij het failliet van het kapitalisme telkens vooruitgeschoven wordt, net als een leeg blikje dat je tijdens het wandelen steeds wat verder schopt. We hebben nu een radicale oplossing voor radicale, ongeëvenaarde problemen nodig. Maar wat nu in de weg staat van een effectieve aanpak zijn halfzachte en oubollige linkse ideeën.

De meeste vakbondsleiders dromen van een terugkeer naar de jaren vijftig, toen die hinderlijke roden werden ingetoomd. De bazen verleenden lonen en secundaire arbeidsvoorwaarden om productie te maken, en in ruil daarvoor werkten de arbeiders samen met het imperialisme. De arbeidsvrede werd toen nog niet verstoord door zwarten en vrouwen. De kern van de huidige Amerikaanse Democratische Partij - sociaalliberalen met financiële zekerheid - verlangen terug naar de tijd van vóór Donald Trump. Politici waren toen nog hoffelijk en de enorme, groeiende economische ongelijkheid was een vervelend, maar aanvaardbaar smetje op de harmonische samenleving.

Van de oude Democratische coalitie, die vandaag wordt genegeerd door het leiderschap van de Democratische Partij, is niet veel meer overgebleven, maar ze droomt nog steeds van het tijdperk vóór Reagan, toen de Democraten een lauwe stem gaven aan economische rechtvaardigheid en aanbeden bij het altaar van gelijke kansen. Van deze Democratische coalitie is niet veel meer over en ze wordt volkomen genegeerd door de leiding van de huidige Democratische Partij. Ze droomt nog steeds van het tijdperk voor Reagan, toen de Democraten halfslachtig streefden naar economische rechtvaardigheid en hun mond vol hadden van gelijke kansen voor iedereen. Ze klampen zich vast aan de vervagende herinnering aan de New Deal en zouden willen dat de Democratische Partij een zieltransplantatie kon ondergaan. Het kapitalisme verafschuwen zij niet, maar wel zijn lelijke stiefkind, het neoliberalisme.

Teveel van de nu ouder wordende radicalen van 'Old New Left' lieten zich terroriseren door het McCarthyisme. Daardoor gingen ze op zoek naar iets dat veraf stond van het communisme, naar iets ter linker- of rechterzijde van het reëel bestaande communisme. Die zoektocht staakten ze al snel, en ze namen genoegen met oudbakken en visieloos pragmatisme. Een ironisch gegeven, dat hun oude vijanden uit de jaren zestig zeer vermakelijk zouden hebben gevonden. Gelukkig zijn er aan de linkerkant nieuwe generaties op zoek naar de grote antwoorden op de grote problemen van deze tijd. De toekomst voor miljoenen jongeren is er de afgelopen twintig jaar alleen maar somberder op geworden, en het voorjaar van 2020 belooft nog veel minder goeds.

Het is te hopen dat ze in hun zoektocht naar manieren om de problemen aan te pakken uitkomen bij het revolutionaire socialisme, bij het socialisme van Marx, Engels en Lenin, bij het socialisme dat de arbeidersbeweging gedurende bijna anderhalve eeuw inspireerde.

Bron: ZZ's blog, 18 april 2020, vertaling Frans Willems.