Op 30 mei heeft de Eerste Kamer ingestemd met de Wet Toekomst Pensioenen (WTP). Deze uitkomst was niet verrassend. Het is de bekroning van de systematische afbraak van de naoorlogse ‘verzorgingsstaat’ door achtereenvolgende kabinetten: de ontmanteling van het collectieve en solidaire pensioenstelsel.
Arbeidsvoorwaarde wordt financieel product
Extra schrijnend omdat deze afbraak actief werd gesteund door de leiding van vakbonden. Die hebben een sleutelrol omdat het pensioenstelsel een zaak is van werkgever en werknemer. Het gaat immers om collectief gespaard uitgesteld loon van de werknemer dat na pensionering wordt uitgekeerd aan de deelnemer. Er is geen cent van de overheid mee gemoeid, tenzij in haar rol als werkgever. Een arbeidsvoorwaarde is een instrument dat de werknemer ontzorgt, van zorgen verlost. Het biedt voor bepaalde termijn zekerheid in de levensomstandigheden (loon, reiskosten, werktijd, vakantie en verlof, studiefaciliteiten, enz.). Zonder arbeidsvoorwaarde is de pensioenuitkering overgeleverd aan ‘de markt’. Evenals andere collectieve voorzieningen van de verzorgingsstaat die eerder aan de beurt waren: nutsvoorzieningen, openbaar vervoer, gezondheidszorg, en deels ook onderwijs.
De arbeidsvoorwaarde ‘pensioen’ (waarin de premie wordt afgestemd op een uitkering waarmee je je bereikte levenspeil bij pensionering kunt voortzetten) is een financieel product geworden (met een vaste premie die een uitkering oplevert afhankelijk van financiële markten en koersen).
Failliet vakbeweging
Dat de vakbeweging hieraan actief heeft meegewerkt toont het failliet van de vakbeweging in Nederland. Na de fusie van de bonden in de federatie FNV in 2014 tot één ongedeelde FNV (als uitkomst van de ‘pensioencrisis’ in 2010) heeft de nieuwe FNV zich ontpopt als een centraal geleide ‘sociale partner’ aan de Nederlandse Poldertafel. In die rol heeft de FNV-top zich niet verzet tegen het gezamenlijke beleid van DNB en het Nederlandse parlement om de pensioenpotten (met een waarde van tweemaal het bruto binnenlands product) tot instrument te maken van de stabiliteit van de Nederlandse economie. Invloed van leden om dit te voorkomen en verbeteringen aan te brengen in het beheer van hun eigen uitgesteld loon, met als doel bij pensionering 70% eindloon te ontvangen, bleek in de centraal geleide FNV niet mogelijk. Ondanks voorstellen hieromtrent in de pensioennota: Samen delen, een sterke keuze (2016).
In 2019 werd een zeer onvolledig pensioenakkoord tussen werkgevers, werknemers en het kabinet gepresenteerd met alleen een tragere stijging van de pensioenleeftijd dan het kabinet wilde. Dit akkoord werd per referendum aan de leden voorgelegd die – met een laag opkomstpercentage van 37% – in meerderheid akkoord gingen. Daarna zijn de leden niet meer aan het woord gekomen, anders dan via de bureaucratie van een ledenparlement en voorlichtingsbijeenkomsten over het nieuwe stelsel.
In maart 2022 werd door minister Schouten en de voorzitters van FNV en VNO/NCW de wet toekomst pensioen (WTP) gepresenteerd. Met een pensioenstelsel waarmee volgens de voorzitter van FNV “iedereen erop vooruit gaat!”
Kostbare overgang naar nieuw stelsel
Met het instemmen van de Eerste en Tweede Kamer met de wet is voor de politiek de kous af. De WTP en het bijbehorende spoorboekje (van minister Schouten met verwerking van amendementen uit het parlement) zijn over de schutting gegooid naar de pensioenfondsen. Die moeten nu een zeer complex pensioenstelsel met vele losse einden toepassen op miljoenen pensioendeelnemers. Volgens vele deskundigen een vrijwel onuitvoerbare en in ieder geval zeer kostbare operatie, door de onvermijdelijke inschakeling van dure adviesbureaus voor het omrekenen van de miljoenen opgebouwde pensioenaanspraken. Kosten die worden betaald uit het collectief gespaarde uitgestelde loon van de deelnemers - middelen die volgens de oude Pensioenwet alleen mochten worden gebruikt voor uitkering van pensioenen. Ook hier vindt dus onteigening van pensioenmiddelen van deelnemers plaats ten gunste van financiële adviesbureaus: de Amsterdamse Zuidas!
Onderschatting belangenbehartiging
De vakbeweging heeft niet alleen de gevolgen van de wijziging van het pensioenstelsel voor de uitvoering onderschat. Zij is totaal niet voorbereid op de belangenstrijd die ontstaat in omrekening van de pensioenaanspraken van haar leden en de verdeling van pensioenpotten naar individuele leden. De werkorganisatie beschikt over veel te weinig deskundigheid, en opleiding van kaderleden voor deze specifieke individuele belangenbehartiging ontbreekt volledig.
En dat terwijl de leden deze belangenbehartiging wel verwachten. Zij zijn lid geworden van de vakbond om indien nodig met vakbondsmacht hun belangen kracht bij te zetten.
De centraal geleide sociale partner FNV blijkt een sociale ANWB geworden, met alleen een formele bureaucratische democratie. Uitvoerige discussies over het beleid in de haarvaten van de organisatie ontbreken, net als afronding van dergelijke discussies in besluitvorming op een congres.
Geheel onduidelijk is hoe in FNV die belangenbehartiging wordt aangepakt en welke persoonlijke rol de leden daarin krijgen.
Geheel duister is de rol van instituties als de Commissie Pensioenen van het Ledenparlement, het Ledenparlement zelf, sectorraden en -besturen in deze belangen, en hoe zij de leden daarin betrekken. Instellingen, die tot nu toe in meerderheid gehoorzaam de totstandkoming van de wet hebben ondersteund.
De FNV heeft vooralsnog volstaan met webinars voor de leden waarin het complexe stelsel werd toegelicht. Hier werd niet ingegaan op de belangenbehartiging tijdens de uitvoering van de wet, die werd volledig overgelaten aan de pensioenfondsen.
Dit moet anders: Kaderberaad
De vakbeweging was en is van doorslaggevende betekenis voor pensioen als arbeidsvoorwaarde1. Bij de behandeling in de tweede en Eerste Kamer werd daarom voortdurend erop gewezen dat sociale partners instemden met de wet. Daarom zou het vanzelfsprekend moeten zijn dat de vakbeweging prominent aanwezig is bij de uitvoering van de wet met de vakbondseisen uit 2018-2019 als richtsnoer bij invulling van de losse einden!
Vanuit het Actiecomité Red het Pensioenstelsel is daarom het initiatief genomen tot een beraad van FNV-kaderleden om leden actief te betrekken bij de belangenstrijd in de verschillende fondsen bij uitvoering van de WTP. Het is een initiatief om leden inhoudelijk actief bij de belangenstrijd te betrekken. En niet via bureaucratische procedures. Het is daarmee een poging tot herstel van vakbondsdemocratie in FNV. Wil je meewerken in dit kaderberaad? Zie dan: www.redhetpensioenstelsel.nl
- Nederlandse bond voor pensioenbelangen, “Pensioen: Van arbeidsvoorwaarde naar financieel product”, https://www.pensioenbelangen.nl/van-arbeidsvoorwaarde-naar-financieel-product
Jan Ilsink is lid van het Partijbestuur van de NCPN en actief in het landelijk actiecomité Red het pensioenstelsel.
Wil je een abonnement op Manifest?
Met jullie hulp garanderen we een communistische visie op de actualiteit in Nederland
Manifest is de krant van de NCPN die tien keer per jaar verschijnt. Met Manifest blijf je op de hoogte van de actualiteit en van onze acties. Manifest belicht verschillende aspecten van de strijd in binnen- en buitenland, en publiceert analyses die inzicht bieden in de nationale en internationale ontwikkelingen vanuit een marxistisch-leninistisch perspectief. Neem nu een abonnement op Manifest of vraag een gratis proefabonnement aan.
Abonneer Nu!
